Ijtimoiy xulq-atvor va shaxsning sotsializatsiyasi qisqacha. Shaxsning ijtimoiylashuvi, uning mexanizmlari. Asosiy ijtimoiy jarayonlar va inson xatti-harakati. Shaxsning ijtimoiylashuvida madaniyatning roli

Shaxsiyat- bu shaxsning ijtimoiy xususiyatlarining yaxlitligi, ijtimoiy rivojlanish mahsuli va faol ob'ektiv faoliyat va muloqot orqali shaxsning ijtimoiy munosabatlar tizimiga qo'shilishi.
Shaxsni to'liqroq tushunish uchun uning atrof-muhit bilan o'zaro ta'sirini hisobga olish kerak. Atrof-muhit haqida gapirganda, biz ijtimoiy muhitni, ya'ni inson o'rtasida aylanadigan, u kimga bog'liq yoki unga bog'liq bo'lgan, kimga yo'naltirilgan yoki unga yo'naltirilgan odamlarni tushunamiz.
Ijtimoiy muhit shaxsning shakllanishi va xulq-atvoriga ta’sir etuvchi ijtimoiy omillar majmuidir. Makro muhitni (ijtimoiy mehnat taqsimotining tabiati, undan kelib chiqadigan jamiyatning ijtimoiy tuzilishi, ta'lim, tarbiya tizimi va boshqalar) va mikro muhitni (mehnat jamoasi, maktab, oila va boshqalar) ajrating. Shaxsning ijtimoiy muhiti butun jamiyat darajasidagi munosabatlar bilan belgilanadi. Shaxs va jamiyatning o'zaro ta'siri, bir tomondan, ijtimoiy muhitni ham, yashash muhitini ham o'zgartirishga va o'zgartirishga qodir bo'lgan shaxsning faol harakatlari, ikkinchi tomondan, o'zaro bog'liq jarayondir. ijtimoiy tizimning shaxsi va yashash joyining o'zi.
Bunday o'zaro ta'sir jarayonida shakllanadigan va amalga oshiriladigan munosabatlar ijtimoiy deb ataladi. Ijtimoiy munosabatlar - bu ma'lum bir jamiyat sharoitida bir-biri bilan o'zaro ta'sir qilish jarayonida rivojlangan shaxslarning muayyan barqaror aloqalari tizimi.
Shaxs va jamiyat o'rtasidagi munosabatni, shuningdek, shaxsning o'z ehtiyojlarini qondiradigan va muayyan ijtimoiy sharoitlarda ma'lum maqsadlarni ko'zlaydigan faoliyati sifatida qarash mumkin. Ushbu munosabatlarni quyidagi formula bilan tavsiflash mumkin: qidiruv (shaxs) - takliflar (jamiyat) - tanlov (taklif qilinganlardan). Odamlar o'rtasidagi aloqalar va o'zaro munosabatlar o'rnatiladi, chunki odamlar o'z ehtiyojlarini qondirish jarayonida bir-biridan o'ziga xos bir narsaga bog'liq.
Inson taraqqiyoti omillari masalasi bugungi kungacha munozarali. Biologizatsiya tarafdorlari yondashuvlar inson tabiatini hayvoniy tamoyilga qisqartiradi, uning bir xil sezgi organlari, qon aylanish, mushak, gormonal, suyak, asab tizimlari va boshqalarga ega ekanligiga asoslanadi. Insonning xatti-harakati, ularning fikricha, uning instinktlari bilan bog'liq. Ushbu yondashuvning vakillari Gerbert Spenser, Zigmund Freyd, Chesare Lombroso, William Sheldon. Inson tabiatini tushuntirishda biologik nazariyalarning muhim kamchiliklari shaxsning xatti-harakatida madaniy printsipni e'tiborsiz qoldiradigan bir tomonlamalikdir.
Insonga nisbatan sotsiologik tushunchalar tomonidan ishlab chiqilgan qarama-qarshi yondashuv uning hayotiy faoliyatining biologik mexanizmlarini ahamiyatsiz deb bilishdan iborat. Shunday qilib, marksizm shaxsni mavjud ijtimoiy munosabatlarning mahsuli, natijasi sifatida qaraydi, bunda asosiylari moddiy (iqtisodiy) munosabatlardir. Shaxsning rol nazariyasi tarafdorlari (J. Mead, M. Kuhn, T. Parsons, R. Dahrendorf) shaxsni muayyan vaziyatga nisbatan turli rollarni o'ynaydigan "aktyor" deb tushunishadi. Jamiyat shaxsning guruhdagi maqomiga ko'ra ma'lum bir xulq-atvor standartini belgilaydi.
Haqiqat odatda o'rtada yotadi. Inson hayotining biologik asoslarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi, lekin ijtimoiy tamoyilning ahamiyatini e'tiborsiz qoldirish aqlga sig'maydi. Boshqacha aytganda, inson tabiati ikki tomonlama.
Biologik mexanizmlarning inson hayotidagi alohida roli odamlarning biologik xususiyatlarini ko'paytirish va rivojlantirish imkoniyatini ta'minlaydigan irsiyat fenomenida eng ko'p namoyon bo'ladi.
Biroq, insonning rivojlanishida uning yashashining ijtimoiy sharoitlari, jamiyat madaniyati hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ijtimoiy aloqalardan tashqarida shaxsiy rivojlanish mumkin emas, chunki ijtimoiy o'zaro ta'sirlar orqali insoniyatning ijtimoiy tajribasi uzatiladi, uning madaniyati o'zlashtiriladi, shaxsning o'zini o'zi qadrlashi va o'zini o'zi bilishi yuzaga keladi.