Ikkinchi qism toshkent – 2023
Download 4.07 Mb. Pdf ko'rish
|
TO\'PLAM II
|
397 O‘ZBEKISTON YOSHLARINING HUQUQIY ONGINI OSHIRISHDA XORIJ TAJRIBASIDAN FOYDALANISH Y.O. Ernazarova – fаlsаfа fаnlаr bo‘yichа fаlsаfа dоktоri, dоtsеnt A.D.Hojiyev – mustaqil tadqiqotchi Bugungi kunda dunyo aholisining 26,3%ni, mamlakatimiz aholisining 60%dan ortig‘ini yoshlar tashkil qilmoqda. Ushbu raqamlar O‘zbekistonda yoshlar masalasi nihoyatda dolzarb masala ekanligini ko‘rsatadi. Bu borada mamlakatimiz Prezidenti Sh.Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 72- sessiyasida so‘zlagan nutqida “Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo‘lib kamolga yetishi bilan bog‘liq. Bizning asosiy vazifamiz – yoshlarning o‘z salohiyatini namoyon qilishi uchun zarur sharoitlar yaratishdan iborat” deb ta’kidlagandi. Yoshlarimizning davlat va jamiyat institutlari, boshqa fuqarolar bilan munosabatlarini ratsional tashkil qilishi ulardan yuqori huquqiy ong va madaniyatni talab qiladi. Shu sababli, ushbu tezisda ayrim xorijiy mamlakatlarning yoshlar huquqiy ongini oshirish bo‘yicha tajribalari tahlil qilindi. Xususan, AQShda yoshlar huquqiy ongini oshirishga qaratilgan alohida umummilliy dasturlar qabul qilinmagan. Ammo, AQShda huquq va qonunga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish yoshlarning bolalik davridan boshlanadi hamda huquqiy savodxonlik xalq ta’limi muassasalari orqali shakllantiriladi. Keyingi huquqiy bilim berish jarayoni jamiyatdagi nodavlat notijorat tashkilotlar orqali, ya’ni, yuridik jamiyatlar, huquqiy assotsiatsiyalar va huquqiy yordam fondlari orqali amalga oshiriladi. AQSh Kongressining yoshlar xizmati tomonidan huquqiy madaniyatni oshirishga qaratilgan qator dasturlar amalga oshiriladi. Ular doirasida 100 ga yaqin 16 yoshdan katta bo‘lgan kollej talabalari Kongressda stajer yoki kurer bo‘lib ishlaydi. Bundan tashqari, “Amerika legioni” va “Amerika yordam legioni” NNT mahalliy darajada shtat va federal hokimiyat ishlari bilan talabalarni tanishtirishga yo‘naltirilgan dasturlarga homiylik qiladi. “Amerika legioni” har bir shtatdan talabalar qonunchilik jarayonidagi o‘yin tarzidagi mashg‘ulotlarda ishtirok etadigan “Millat o‘g‘illari” nomli yozgi dasturga homiylik qiladi. “Amerika yordam legioni” qizlar uchun shu kabi “Millat qizlari” dasturlarini amalga oshiradi. 398 Shuningdek, AQShda 1971 yilda professor O‘Brayn tomonidan “Street Law” maxsus dasturlari ishlab chiqilgan bo‘lib, unda “O‘smir, jinoyatchilik va jamoatchilik”, “O‘qitishda o‘yin shaklidagi sud jarayonlarini o‘tkazish”, “Inson huquqlari hamma uchun” o‘quv-uslubiy majmualari tayyorlangan. Hozirgi paytda “Street Law” AQShning 50 ta shtatida o‘quv qo‘llanma va dastur sifatida o‘qitiladi. Yaponiyada yoshlar huquqiy ongini oshirishga qaratilgan umummilliy dasturlar qabul qilinmagan. Ammo, yoshlar siyosatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar qabul qilingan. Xususan, 2010 yil aprelda “Bolalar va yoshlar rivojlanishi va qo‘llab-quvvatlanishiga yordam to‘g‘risidagi” akt qabul qilingan. Unga ko‘ra, Vazirlar Mahkamasi kotibiyati qoshida maxsus Boshqarma tashkil qilingan, unga Bosh vazir boshchilik qiladi. Yaponiyada yoshlar rivojlanishiga ko‘maklashish, jinoyatchilikni oldini olish, yoshlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida Yoshlar markazlari tashkil qilingan. 2013 yilda butun mamlakatda 703 ta bu kabi markazlar faoliyat yuritgan bo‘lsa, ulardan 45 tasi (6,4%) Bosh maslahat markazlari maqomiga ega bo‘lgan. Ular tomonidan 2011 yilda 220 mingta yoshlar, ota-onalar va maktablar bilan maslahatlashuvlar o‘tkazilgan. Yaponiya huquqiy madaniyatida turli kelishmovchiliklarni sudlarsiz hal qilishga ya’ni, o‘zaro yarashuvga ustivorlik beriladi. Yaponlar yarashuv yo‘li bilan bir qarorga kela olmasa, shundagina Arbitraj sudga yoki kelishmovchiliklarni hal qiluvchi suddan tashqari Markazga murojaat qilishadi. Ularning o‘zaro yarashuvga bo‘lgan hurmatini yuqoriligini Yaponiyada 22 000 ta (AQShda 1 mln.) advokat mavjudligidan ko‘rish mumkin. Boshqacha aytganda, Yaponiyada har 100 ming aholiga 22 ta litsenziyalik yurist to‘g‘ri keladi bu boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda kam. Masalan, Germaniyada Yaponiyadan 9 marta, Buyuk Britaniyada 10 marta, AQShda 17 marta ko‘pdir. Xorijiy tajribalarni o‘rganish jarayonida kuzatildiki, yoshlar huquqiy ongini oshirishda ularning parlament bilan hamkorligi muhim rol o‘ynaydi. Xususan, Belgiyada “Gloublink” NNT Antverpenda o‘qituvchilar bilan hamkorlikda maktablarda yoshlar (15-18 yosh) uchun “Mahalliy parlament” tashkil qilgan. Har yili Senat Bryusellik 80 ta bola ishtirokida “Bolalar dunyosi” aksiyasini o‘tkazadi. Har yili “Bola huquqlari kuni” munosabati bilan parlament va Bolalar Fondi bilan hamkorlikda parlament a’zolari hamda yoshlar (15-20 yosh) o‘rtasida suhbat tashkil qiladi. Shuningdek, parlamentda “Demokratiya portali” mavjud bo‘lib unda bolalar va yoshlar “haqiqiy” siyosiy arboblar singari “o‘yinlar”da ishtirok etadi. 399 Fransiya universitetlari saytida (masalan: Lill 2 universitetida) “Ombudsman sizning xizmatingizda” xizmati joriy qilingan bo‘lib, unga talabalar, ota-onalar, o‘qituvchilar, tadqiqotchilar murojaat qilishi mumkinligi belgilab qo‘yilgan. Gresiyada har yili parlament qoshida “Yoshlar parlamenti” tashkil qilinadi, unga yoshi 16 da bo‘lgan 300 ta yosh qabul qilinadi. Ushbu parlamentga kirish uchun yoshlar qator protseduralardan (masalan, esse yozish) o‘tadilar. “Yoshlar parlamenti” sentabr boshida 3 kun davomida faoliyat olib boradi. Shuningdek, ular Gresiya parlamenti komissiyalari ishlarida va yig‘ilishlarida ishtirok etadilar. Italiyada Deputatlar palatasiga har yili 100 mingga yaqin talabalar tashrif buyuradi. Deputatlar palatasi va Ta’lim vazirligi hamkorlikda “O‘qish kunlari” tadbirlarini o‘tkazishadi. Har hafta o‘rta maktabning katta sinflari yil davomida parlament faoliyatini o‘rganadi va palata deputatlari bilan uchrashadi. Senat kutubxonasi parlament to‘g‘risidagi bosma va elektron kitoblar yarmarkasini o‘tkazadi. Shuningdek, “Senatda bir kun” dasturi ham amalga oshiriladi. Malayziyada “Yoshlar parlamenti” (113 ta a’zo)da 18-30 yoshdagi yoshlar faoliyat yuritadi. U bir yilda 3 marta o‘tkaziladi va har bir sessiya 3 kun davom etadi. “Yoshlar parlamenti” rasmiy saytida 15-40 yoshdagi fuqarolar saylovchi sifatida ro‘yxatdan o‘tish huquqiga ega. Nomzodlarga 2 hafta mobaynida rasmiy sayt orqali saylovlar o‘tkaziladi. O‘zbekiston yoshlarining huquqiy ongini oshirishga yo‘naltirilgan ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini ta’minlashda, xorijiy mamlakatlar tajribasidan foydalangan holda quyidagilarni amalga oshirish taklif etiladi: - hozirigi kunda respublikamizda mavjud bo‘lgan “Yoshlar parlamenti” tajribalaridan hududlardagi viloyat, tuman, shahar mahalliy deputatlar kengashlari doirasida ham unumli foydalanishni yo‘lga qo‘yish. Bunda mahalliy deputatlar kengashlari yig‘ilishlarida yoshlarning muntazam ishtirokini tashkil etish va natijalarini OAVda yoritib borish; - Yoshlar ishlari agentligi, O‘zbekiston yoshlar ittifoqi, oliy ta’lim muassasalari rasmiy veb-saytlarida yoshlar uchun “Ombudsman sizning xizmatingizda” yoki “Huquqiy maslahatlar” xizmatlarini joriy qilish; - parlament saytida alohida “demokratiya portali” yaratish (unda turli masalalarni muhokama qilishda yoshlarning “haqiqiy” siyosiy arboblar singari “o‘yinlar”da ishtirok etishlarini joriy etish) maqsadga muvofiq. Mazkur takliflarning amalga oshirilishi mamlakatimizda yoshlarning huquqiy ongi yanada rivojlanishiga, ularning davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar mohiyatini chuqurroq anglashiga ko‘maklashadi. |
