Ilm-fan va ta’lim
Download 4.44 Mb. Pdf ko'rish
|
“Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 6-son (3) (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- MAKTAB MATEMATIKASIDAGI TRIGONOMETRIK TENGSIZLIKLARNI ISBOTLASH METODLARI Sharipova Guloy Olimboyevna UrDU o’qituvchisi
References: 1. “Linguistic features of pun” Meri Giorgadze, PHD, November 2014 European Scientific Journal 2. “Contrastive Studies of Pun in Figures of Speech” Zhenzhen Wang, Qingchen Shao, 2012 3. Attardo, S. Linguistic Theories of Humor. Berlin: Mouton de Gruyter, 1994. 4. Augarde, Tony. The Oxford Guide to Word Games, 2nd ed., Oxford: OUP, 2003. 5. Clark David Allen, Jokes, Pun and Riddles. Garden City, New York: Doubleday, 1968. “Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 2181-4325 | https://ilmfanvatalim.uz/ | № 6 ~ 57 ~ MAKTAB MATEMATIKASIDAGI TRIGONOMETRIK TENGSIZLIKLARNI ISBOTLASH METODLARI Sharipova Guloy Olimboyevna UrDU o’qituvchisi Annotatsiya: Mazkur maqolada bizga ko’p uchraydigan trigonametrik tengsizliklarni yechishning bir qancha oson usullari keltrilgan. Bundan tashqari vektorlar yordamida murakkab tengsizliklarni isbot qilish metodlaridan qo’llanilgan. Аннотация: В этой статье вы найдете несколько простых способов решения распространенных тригонометрических неравенств. Он также использовал методы для доказательства сложных неравенств с использованием векторов. Annotation: This article gives you some easy ways to solve common trigonometric inequalities. He also used methods to prove complex inequalities using vectors. Kalit so’zlar: vektor, tengsizlik, burchak, ayniyat, birlik vector. Ключевые слова: вектор, неравенство, угол, тождество, единичный вектор Key words: vektor, inequality, angle, identity, unit vector. Bugungi kunda maktab o’quvchilari asosan matematik masalalarda ko’proq tengsizliklarni isbot qilishga qiynaladi.Bunga sabab tengsizliklar uchun asosan bir qolipga tushadigan isbotlash metodlari deyarli yo’qligidadir. Biz ushbu maqolada trigonametrik tengsizliklar uchun malum bir qoidaga tushadigan bazi tengsizliklarni vektorlar yordami bilan isbot qilamiz. Xususan yordamchi vektorlar yordamida almashtrishlar kiritgan holda tengsizliklarni soddaroq usullar bilan isbot qilishni ko’rib chiqamiz.. Geometriya bo’yicha ba’zi masalalarni, masalan, eng katta yoki eng kichik miqdorlarni topishga oid masalalarni yechish uchun ko’p jihatdan ularni yechish tajribasiga va yechish usullarini o’zlashtirganlik darajasiga bog’liq. Shuning uchun berilgan qarab qaysi tengsizlikni qo’llash va uni isbotlash muhimdir. Bizga a̅; b̅; c̅ vektorlar berilgan bo’lsin: 1. ( a̅, b̅) = |𝑎̅| ∗ |𝑏̅| ∗ cos(a̅^b̅) 2. ( a̅+b̅, c̅ )= (a̅, c̅) + (b̅, c̅) Endi quyidagicha shartni kiritamiz | 𝑎̅| = |𝑏̅| = |𝑐̅| = 1 x+y+z=2 𝜋 ( 𝑎̅+𝑏̅+𝑐̅, 𝑎̅+𝑏̅+𝑐̅ )=|𝑎̅ + 𝑏̅ + 𝑐̅ | 2 ≥ 0 z x y “Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 2181-4325 | https://ilmfanvatalim.uz/ | № 6 ~ 58 ~ ( 𝑎̅+𝑏̅+𝑐̅, 𝑎̅+𝑏̅+𝑐̅ ) = |𝑎̅| 2 + |𝑏̅| 2 +|𝑐̅| 2 +2| 𝑎̅| ∗ |𝑏̅| cos 𝑧 +2|𝑎̅| ∗ |𝑐̅| cos 𝑦+2|𝑏̅| ∗ |𝑐̅| cos 𝑥 Bu tengsizlikdan cos 𝑥 +cos 𝑦 + cos 𝑧 ≥ − 3 2 , x+y+z=2 𝜋 ga teng. Uchburchakda esa 𝛼+ 𝛽+ 𝛾=𝜋 ga teng bo’ladi. Demak quyidagi almashtrish olamiz x= 2𝛼, y=2𝛽, z=2𝛾 Bu almashtrishdan cos 2𝛼+cos 2𝛽+cos 2𝛾 ≥ − 3 2 tengsizlik hosil bo’ladi. Endi 2𝛼, 2𝛽, 2𝛾 dan qanday qilib, 𝛼, 𝛽, 𝛾 larga o’tamiz shuni ko’rib chiqamiz. cos 2𝛼=2cos 𝛼 2 -1, cos 2 𝛽=2cos 𝛽 2 -1, cos 2𝛾=2cos 𝛾 2 -1 cos 2𝛼+cos 2𝛽+cos 2𝛾 =2(cos 𝛼 2 + cos 𝛽 2 + cos 𝛾 2 )-3 ga teng bo’ladi. cos 2𝛼+cos 2𝛽+cos 2𝛾=2(cos 𝛼 2 + cos 𝛽 2 + cos 𝛾 2 )-3 ≥ − 3 2 bundan cos 𝛼 2 + cos 𝛽 2 + cos 𝛾 2 ≥ 3 4 tengsizlik hosil bo’ladi. cos 𝛼 2 =1- sin 𝛼 2 cos 𝛽 2 =1- sin 𝛽 2 cos 𝛾 2 =1- sin 𝛾 2 ifodani o’rniga qo’ysak sin 𝛼 2 + sin 𝛽 2 + sin 𝛾 2 ≤ 9 4 tengsizlik hosil bo’ladi. Koshi -Bunyakaskiy tengsizlikidan foydalanib yani (1+1+1)( 𝑎 2 + 𝑏 2 + 𝑐 2 ) ≥ (𝑎 + 𝑏 + 𝑐) 2 (1+1+1)( sin 𝛼 2 + sin 𝛽 2 + sin 𝛾 2 ) ≥ (𝑠𝑖𝑛 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛽 + 𝑠𝑖𝑛 𝛾) 2 → 𝑠𝑖𝑛 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛽 + 𝑠𝑖𝑛 𝛾 ≤ 3√3 2 tengsizlikkga ega bo’lamiz. Endi tiroganametrik tenglikdan foydalanib quydagilarni isbot qilamiz. 𝑠𝑖𝑛 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛽 + 𝑠𝑖𝑛 𝛾=4cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 4 cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 ≤ 3√3 2 7 cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 ≤ 3√3 8 Endi cos 2𝛼+cos 2𝛽+cos 2𝛾=-1-4cos 𝛼 cos 𝛽 cos 𝛾 bundan cos 𝛼 cos 𝛽 cos 𝛾 ≤ 1 8 Endi cos 𝛼+cos 𝛽+cos 𝛾 uchun tengsizlik hosil qilamiz. Buning uchun x=𝜋-𝛼, y= 𝜋-𝛽, z= 𝜋-𝛾 deb tanlaymiz, natijada bularning yig’indisi x+y+z=3𝜋-(𝛼 + 𝛽 + 𝛾) ga teng bo’ladi.Bu almashtrishdan esa quyidagi cos 𝛼+cos 𝛽+cos 𝛾 ≤ 3 2 tengsizlikka kelamiz. Bundan cos 𝛼 2 2 + cos 𝛽 2 2 + cos 𝛾 2 2 ≤ 9 4 Endi Koshi tengsizlikidan foydalanib bizga kerak bo’lgan tengsizlikni isbotlaymiz. 7 Гелфанд.F “методы доказательства неравенства” Москва-1972г “Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 2181-4325 | https://ilmfanvatalim.uz/ | № 6 ~ 59 ~ 𝑎 + 𝑏 + 𝑐 3 ≥ √ 𝑎𝑏𝑐 3 3 √ 3 2 ≥ cos 𝛼 2 + cos 𝛽 2 +cos 𝛾 2 ≥ 3 √cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 3 → cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 ≤ 3√3 8 Tengsizlik hosil bo’ladi. Endi biz yuqoridagi tengsizliklarni isbotlash jarayonida ko’plab triganametrik tengliklardan foydalandik. Bular quyidagi tengliklardir. 1. 𝑠𝑖𝑛 𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 𝛽 + 𝑠𝑖𝑛 𝛾=4cos 𝛼 2 cos 𝛽 2 cos 𝛾 2 2. cos 𝛼+cos 𝛽+cos 𝛾=1+4𝑠𝑖𝑛 𝛼 2 𝑠𝑖𝑛 𝛽 2 𝑠𝑖𝑛 𝛾 2 3. 𝑠𝑖𝑛 2𝛼 + 𝑠𝑖𝑛 2𝛽 + 𝑠𝑖𝑛 2𝛾=4𝑠𝑖𝑛 𝛼 𝑠𝑖𝑛 𝛽 𝑠𝑖𝑛 𝛾 4. cos 2𝛼+cos 2𝛽+cos 2𝛾=-1-4cos 𝛼 cos 𝛽 cos 𝛾 5. tan 𝛼 2 tan 𝛽 2 + tan 𝛽 2 tan 𝛾 2 + tan 𝛾 2 tan 𝛼 2 =1 6. cot 𝛼 2 cot 𝛽 2 + cot 𝛽 2 cot 𝛾 2 + cot 𝛾 2 cot 𝛼 2 =1 8 7. sin 𝛼 2 2 + sin 𝛽 2 2 + sin 𝛾 2 2 +2 𝑠𝑖𝑛 𝛼 2 𝑠𝑖𝑛 𝛽 2 𝑠𝑖𝑛 𝛾 2 =1 8. cos 𝛼 2 + cos 𝛽 2 + cos 𝛾 2 +2 cos 𝛼 cos 𝛽 cos 𝛾=1 Bu tengliklarni isbotlashni o’quvchilarga mustaqil topshiriq sifatida havola qilamiz.Bundan tashqari bazi bir geometric masalalarni hal qilishda ham tengsizliklarni yechishga to’g’ri keladi.Asosan bu tengsizliklar orqali maximum yoki minimum nuqtalarni toppish mumkin.Biz quyida hunday masalalarni yechishda vektorlarni tadbiqini uchratishimiz mumkin. 1-masala. Tomon 6 a bo’lgan kvadratdan tomsiz quticha yasashmoqchi. Kvadrat burchagidan qirqib, vertikal holatda turg’izilib yasalgan quti eng katta hajmga ega bo’ldi. Buning uchun qanday uzunlikdagi kvadrat kesish kerak? Yechish: Qirqilgan kvadrat tomonini x orqali belgilaymiz. Qutining tubi 6a-2x ga teng. Balandligi x (1-chizma). Uning hajmi V=(6a-2x)(6a-2x)x=4x(3a-x)(3a-x) ga teng bo’ladi. Lekin V ning maxsimumga erishishi quyidagi y=4x(3a-x)(3a-x) funksiyaga bog’liqdir.Bu funksiya x=a nuqtada maxsimumga erishadi. 8 Mathematical Olympiads,Problems and solutions from around the world,1998-1999.Edited by Andreescu T. and Feng Z. Washington 2000 “Ilm-fan va ta’lim” ilmiy jurnali 2181-4325 | https://ilmfanvatalim.uz/ | № 6 ~ 60 ~ 2-masala. To’rt yoqli burchakning yassi burchagi qolgan burchagi qolgan burchagi yig’indisidan kichik ekanligini isbotlang. Isbot: To’rt yoqli burchagi SABCD ning eng katta yassi burchagi ASB bo’lsin. (2-chizma) chizamiz. SD va SB to’g’ri chiziqlar orqali tekislik o’tkazamiz.Uchyoqli burchakning istalgan yassi burchagi qolgan ikki burchagi burchagi yig’indisidan kichikligidanyozish mumkinki, Ð ASB < Ð ASD + Ð DSC va Ð DSB < Ð DSC + Ð BSC. Bundan esa Ð ASB < Ð ASD + Ð DSC + Ð BSC 9 ga ega bo’lamiz. Xulosa. Yuqoridagi masalalardan ko’rinib turibdiki, stereometrik masalalar yechilishi ham bizga ma’lum planimetrik ma’lumotlarga tayanadi. Masalani yechish uchun, avvalo, uning chizmasini tasavvur qilish kerak va shunga mosroq grafikni yasash kerak. Bunda, albatta, tasavvur muhim ahamiyat kasb etadi. Ularga tengsizliklarni tatbiq qilish uchun chuqurroq ko’nikma va malaka kerak bo’ladi. Download 4.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling