Илмий-услубий, маърифий журнал

S H A R Q M A S H ’ A L I
106 
сайёҳ ҳам ХIV асрга мансуб. У ҳам бўлса машҳур Ибн Баттутадир. Унинг саёҳатномаси араб 
мактабларида ҳануз ўқитилмоқда... Олтин Ўрда ёки Ўрта Осиё ҳақида бирон асар йўқки, бу 
зот тилга олинмаган бўлса
1
...” 
Ўрта Осиё тарихининг кам ўрганилган даврлари ҳақида Ибн Баттута қолдирган 
маълумотларнинг муҳимлигига бошқа шарқшунослар ҳам кўплаб эътибор берганлар. Ибн 
Баттутанинг шахсий таассуротларига асосланган қизиқарли ёзмалари (асарнинг тўла номи – 
“Туҳфат ан-нуззор фи ғароиб ал-амсор ва ажоиб ал-асфор”дир) тарихнинг ўша давр 
маҳаллий солноманавислари томонидан қайд этилмаган кўп жойларини тўлдиради. Сайёҳ 
ХIV аср биринчи ярмидаги Ўрта Осиё маданий, сиёсий ва ижтимоий ҳаётининг ёрқин, 
ҳаққоний манзараларини чизадики, бу бизнинг қизиқишимизни янада оширади. Ибн 
Баттутанинг ўша давр Ўрта Осиё шаҳарлари ва шаҳар ҳаёти ҳақидаги таассуротлари бошқа 
манбаларда сира ўхшаши йўқ ҳикоялардир. 
Ибн Баттутанинг саёҳати Ўрта Осиё халқлари ҳаётида энг мураккаб ва оғир вақтларга – 
мўғуллар истилоси даврига тўғри келади. Араб сайёҳи бу ерларга мўғул босқинидан юз йилча 
кейин етиб келган бўлса ҳам, бир замонлар яшнаб ётган элларнинг оғир яралари ҳали 
батамом тузалганича йўқ, шаҳар вайроналари, ҳар қадамда билиниб турар эдики, 
“Саёҳатнома”да булар ёрқин ифодалангандир. Академик Б.Ғ. Ғафуровнинг таъкидлашича, 
“Мўғул истилоси Ўрта Осиё халқларига битмас-туганмас мусибатлар келтирди. Талон-тарож 
ва ёнғинлар оқибатида Мовароуннаҳр шаҳарлари ер билан яксон бўлди, меҳнаткаш аҳоли 
қатли омга дучор этилди. Қишлоқ хўжалиги бесамар тушкун ҳолатга келди”
2
. 
Мақсад ва вазифалар. Ибн Баттутанинг «Саёҳатнома» асарида тарихий шахслар, 
подшоҳ ва ҳокимлар, вазири уламолар ва бошқа инсонларнинг ҳам араб, ҳам турк ва ўзбек 
тилларига ўгирилган таржималарда қандай келганлигини очиб беришдан иборат.