Ilmiy tadqiqot natijalarini rasmiylashtirish, xulosalarni bayon qilish va asoslash 11 Ilmiy tadqiqot natijalarini rasmiylashtirish

11.2. Axborotlarni og‘zaki taqdim etish. 
Olimlar ilmiy ma’lumotlarni sezilarli qismini ohzaki manbalar – kongress, 
simpozium, konferensiya, seminarlardagi ma’ruzalar va xabarlardan olishadi. 
S’ezd va kongresslar – muloqotning eng oliy va vakillik shakli bo‘lib, 
milliy va xalqaro xarakterga ega. Unda fan va texnikaning muayyan sohalaridagi 
strategiyalar ishlab chiqiladi. 
Konferensiya axborot almashishning eng keng tarqalgan shakli 
hisoblanadi. Bir qismi (ma’ruzachilar) shaxslar yangi ilmiy g‘oyalar, nazariy va 
eksperimental tadqiqot natijalari to‘g‘risida ma’ruza qilishadi hamda savollar 
bo‘lsa ularga javob berishadi. Boshqalar (tinglovchi) xabarni eshitadi, savollar 
berishadi, munozara ishtirok etishadi. Konferensiyadagi ma’ruza va munozara 
uchun qat’iy reglament belgilanadi, sho‘balar bo‘yicha ishlar tashkil etiladi. 
Konferensiyada ba’zan stendli ma’ruzalar ham tashkil etilishi mumkin. Bunda 
ma’lum ajratilgan joyda ma’ruza uchun materiallar joylashtiriladi va ma’ruzachi 
savollarga javob beradi. 
Yig‘ilish (uchrashuv) – bu bir xil ilmiy yo‘nalishdagi olimlar va 
mutaxassislarning jamoaviy aloqalari shaklidir. Yig‘ilish ishtirokchilarining tarkibi 
va chiqishlar davomiyligi qat’iy belgilanadi.
Kollokvium – bu jamoaviy yig‘ilishning bir shakli bo‘lib, unda turli 
yo‘nalishdagi olimlar o‘zaro fikr almashishadi.
Simpozium – avvaldan tayyorlangan doklat chiqishlardan iborat yarim 
rasmiy suxbat shakli.
Yuqorida sanab o‘tilgan tadbirlarning barchasida eng mas’uliyatli vazifa - 
ma’ruzachi zimmasida bo‘ladi. Ma’ruza bilan ishtirok etish – bu mas’uliyatni ilmiy 
topshiriqdir. Tinglovchilarni chiqishi va ilmiy diskussiya juda foydalidir. Ma’ruza 

---

bilan chiqish qilishda auditoriyadan qo‘rqmaslik odati shakllanadi, savollarga 
javob berish uchun diqqatni tezda jamlashga o‘rgatadi, ilmiy diskussiya olib 
borishni o‘rgatadi.
Ma’ruza bilan chiqish qilishdan oldin bayon qilishning qisqa rejasini 
tayyorlab olish va asosiy masalalarni o‘z ichiga olgan batafsil konspekt tuzish 
kerak. Ma’ruza paytida muhim narsalarni o‘tkazib yubormaslik uchun qisqa 
yozuvlardan foydalanish mumkin. Bu eng avval ma’ruzachiga ishonch hissini 
beradi va materialni bayon qilishda aniqlik va qisqa bo‘lishini ta’minlaydi.
Ma’ruza jarayonida ma’ruzachi o‘zini erkin tutishi, diqqati butun 
auditoriyaga yoyib yuborishi kerak, ya’ni bitta tinglovchiga alohida e’tibor 
qaratmaslik lozim. Ma’ruzaga tayyorgarlik ko‘rishda uni bir necha marta ovoz 
chiqarib o‘qib chiqish kerak. Ma’ruzadan avval tezislar tayyorlab olish lozim, 
ya’ni ma’ruzani asosiy holatlari to‘g‘risidagi qisqa ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan 
yozuvlar. Ular ilmiy ishning barcha holatlarini o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak, 
ya’ni faqat tadqiqotchining natijalari bilan cheklanib qolmaslik lozim.
Ma’ruzachilar ko‘pincha ma’ruza jarayonida namoyish materiallari va 
texnikasidan foydalanishadi. Bunda grafik materiallar sifatida ko‘pincha sxemalar 
va algoritm diagrammalardan foydalaniladi.
Sxemalar KXYAS talablariga mos ravishda strukturaviy, funksional, 
prinsipial va b. turlarga bo‘linadi. Ularni qurish uchun masshtab bo‘lishi talab 
etilmaydi. Sxemalarda turli texnik ma’lumotlar keltiriladi.
Algoritm diagrammalari masalani analitik yechishning ko‘rgazmali 
tasavvuri uchun qo‘llaniladi. Algoritmning har bir qadamida bajariladigan algoritm 
diagramma ramzi bilan tasvirlanadi va uning ichida so‘zli yoki belgili yozuvi 
bo‘ladi. 
Ma’ruza vaqtida qo‘llaniladigan texnik vositalarga proyektor, ovozli yozuv, 
kinofilmlar va b. kiradi.
Ma’ruza bilan chiqish qilish – bu muallifni o‘z-o‘zini sinashidir. Ma’ruza 
bo‘yicha qilingan kamchilik va maslahatlar juda foydali hisoblanadi. Ilmiy 

---

diskussiyada ishtirok etish ma’ruzachidan va mutaxassis-tinglovchidan ma’lum 
malakani talab qiladi va uni o‘rganish kerak.