Ilmiy-tarbiyaviy, ommabop, bezakli oylik jurnal Barkamol avlod Vatanning baxti
Download 493.35 Kb. Pdf ko'rish
|
|
lar davridan to XVIII asrgacha bo‘lgan davrda Xuroson, Hindis- ton va Afg‘onistonda yashab ijod qilgan forsi go‘y shoirlardir. Albatta, tarix davomida u qadar tanilmagan, lekin salohiyatli ijod- korlar ko‘p o‘tgan. Ushbu iste’- dodli shoir — Oshiqning kimligi, xususan, mashhur shoirimiz Muhammad Aminxoja Muqimiyga (1850 — 1903) bag‘ishlangan she’rining to‘liq matni bilan qiziqib kelardik. Bu masalaga ustozimiz — adabiyotshunos Ahmadjon Mada- minov bir necha yil muqaddam taqdim etgan bir qo‘lyozma ancha oydinlik kiritdi. Avvalo, mazkur manba haqida. Qo‘lyozma alohida ikki varaq holida bo‘lib, qo‘qonlik xattot Abdulmajid qori tomonidan chiroyli nasta’liq xatida qora siyoh bilan ko‘chirilgan. Unda Oshiq Maxdum O‘shiyning Muqimiy vafoti munosabati bilan yozilgan “Qil” radifli 7 bayt g‘azali va “Xo‘qandda turg‘un oshnolari- mizga” nomli 9 bandli muxammas- nomasi o‘rin olgan. Bu qo‘lyozmadagi “Qil” radifli g‘azal matni Qayyumiy domla ko‘rgan va o‘z tazkirasida qayd etgan matn bilan deyarli bir xil ekanligi ikkala nusxa qiyosidan va unda keltirilgan forscha muqaddimadan ham ko‘rinib turibdi. Shu jihatdan domlaning fikrlari yana bir bor o‘z tasdig‘ini topdi. Biroq, Oshiqning “muftiyzoda Muhammad A’lam” ekanligi haqidagi “ehtimol” tasdiqlanmadi. Negaki, Rojiy Marg‘iloniyning Oshiq vafotiga tarix yozganini Po‘latjon domla aytib o‘tgan edi. Lekin, Marg‘ilonda uzoq yillar qozilik qilgan va ayni vaqtda iste’dodli shoir bo‘lgan Xo‘jajon Rojiy 1838-yilda tug‘ilgan va 1918- yilda vafot etgani ma’lum. Oshiq Maxdumning esa 1928- yilda ham hayot bo‘lganligini tasdiqlovchi hujjat sifatida unga qarata yozilgan ikki maktub keyingi yillarda aniqlandi. Bular she’riy OSHIQ MAHDUM KIM?.. M noma bo‘lib, Mulla Yo‘ldoshxo‘ja Dog‘iy (1880 — 1974) qalamiga mansubdir. 3 Ulardan esa o‘z nav- batida Oshiq hayoti va shaxsiyati- ning ba’zi jihatlarini aniqlash mumkin. Binobarin, yuqoridagi jihat- dan “Tazkirai Qayyumiy”da ta’- kidlangan “Muhammad A’lam” biz ta’riflayotgan o‘shlik “Oshiq” taxallusli shoir emasligi ham ayon bo‘ladi. Dog‘iy, so‘z yuritilayotgan nomalarning birinchisida Oshiq sha’nini ulug‘lab, uni mehmonga da’vat etgan. Ikkinchisida esa Oshiqning javob maktubidan g‘oyat ta’sirlanganini va uning yuksak darajada bitilganini ta’- riflaydi. Jumladan, birinchi noma 26 bayt bo‘lib, unda Oshiqqa murojaat shunday ta’rif bilan boshlanadi: Ayo jondin aziz do‘sti qiyomat, Erursiz bizga chun piri tariqat... (157-bet). Bundan anglashiladiki, Oshiq, xat bituvchi Dog‘iy uchun nafaqat, “do‘sti qiyomat”, balki “piri tariqat” hamdir. 4 Yana, Yo‘ldoshxo‘ja Dog‘iy o‘z nomasida tirikchilik tashvish- laridan qiynalganini, tikuvchilik do‘koni va boshiga tushgan “ming savdo-u kulfat”dan so‘zlaydi. Shundan keyin “jafojo‘, siflaxo‘, nopok tiynat” ulfatlardan “ikki qo‘lini yuvgan”ligini aytib, Oshiq- ni o‘zi yashayotgan Namanganga da’vat etib, shunday yozadi:
26 ...Kamina multamismankim, qayu on, Bu taxt uzra agar aylab irodat. Sulaymonona tashrif aylasangiz, Bu qul soriga agar aylab karomat. Binobar, necha yildur xotirimdin Nariga ketmagay aksi jamolat. Ko‘rub bir-birni bo‘lsak shod-u xurram, Topibon suhbatimizdan halovat. Ki, man bormoqqa bahri poybo‘si Qilolmas to‘shai rohim kifoyat. Shuning-chun ayladim gustoxi bu nav,
Agarchi yo‘q edi haddu valoyat... (158-bet). Fikrimizcha, Dog‘iy o‘z maktubida Oshiqqa do‘stona, juda yaqin va samimiy murojaat qiladi, O‘shga borish uchun “to‘shai rohi kifoyat qilolmas”ligini aytib, uning o‘zini mehmonga taklif etadi. Albatta, bunday yaqin va samimiy munosabat yoshi nisbatan tengqur do‘stlar o‘rtasida bo‘lishi tabiiy. Shu o‘rinda, Oshiqning tavallud va vafot sanasi bilan bog‘liq masalaga ham oydinlik kiritishga harakat qilsak. Agarda, Mulla Yo‘ldosh- xo‘janing 1880-yilda tug‘ilganini ko‘zda tutib, Oshiqning undan nari borsa besh-o‘n yosh katta bo‘lgan, deya faraz etilganda ham, Oshiq Maxdum 1870-yillarda tug‘ilgan bo‘lib chiqadi. Shunga ko‘ra, aytish mumkinki, Oshiq XIX asr ikkinchi yarmi (aniqrog‘i, 1870 — 1880-yillar orasida tug‘ilgan) va 1928-yilda ham hayot bo‘lgan. Balki, keyingi izlanishlar uning vafot sanasiga ham aniqlik kiritar. Yana, yuqoridagi Dog‘iy nomalaridan xulosa qilib, aytish mumkinki, Oshiq Maxdum shariat va tariqat ilmlarini egallagan, ma’rifatli va fozil inson bo‘lgan. Dog‘iy ikkinchi nomasida yoza- di:
Eyki, zul ikrom fazlidin muborak bu karam, Masnadi tadrisi irfon sizlara bo‘lsin baham... To jahon boricha bo‘lsinlar salomat mustaqim, Homiyi shar’i nabi-yu hojiyoni du haram... (159-bet). Muqimiy turbatini o‘z tajalling birla tobon qil, Jamoling ko‘rsatib, jannat ichinda shodu xandon qil. Hamisha xizmatida barqaror o‘lsun maloiklar, Iloho, jannatul-firdavs ichra oni shodon qil. Nasimi rahmating doim ravon o‘lsun boshi uzra, O‘shal jannoti adn ichra ani ruhini mehmon qil. Sharobi havzi kavsardin nasib et, tashnakom etma, Libosi sundusu istabraqingni ango ehson qil. MUQIMIYGA DUO OSHIQ MAXDUM O‘SHIY Bahaqqi surai “Yosin”u “Toho”, hurmati Qur’on, Sochib boroni rahmat ravzai pokin guliston qil. Hamisha hamdu na’t aytur edi, ummidi jannatda, Ko‘rarman deb jamolingni, anga husnung namoyon qil. Duoi Oshiqingni ayla maqbuling, Xudovando, Muqimiy hamdamin mahshar kunida shohimardon qil. Shu she’r-xatning bir o‘rnida esa Oshiqning Dog‘iyga yozgan maktubi Boqiyxon to‘ra ismli kishi orqali yetib kelgani aytiladi. Yana, Oshiq maktubining ruhni ko‘taruvchi — ruhafzo, g‘amni ketgazguvchi — g‘amzudo, halovatbaxsh tong shabbodasidek ekanligini hamda husnixat bilan yozilgan, sirli ishora — muammolarga to‘liq ekanligini ta’kidlaydi. Bu jihatlar esa o‘z navbatida Oshiq Maxdumning husnixat egasi va balog‘at ilmidan puxta bilimdon ekanligini oydinlashtiradi. Mana nomadagi o‘sha satrlar: ...Xomai mushkin shamoma birla yozgan nomangiz, Tegdi ilgimga badasti qori Boqiyxon to‘ram. Ruhafzo, g‘amzudo, turfa halovatbaxsh ekan, Bo‘stoni jism aro go‘yo nasimi subhidam. 27 Bo‘ldi makshufim, hama boshdin ayog‘ husnixat, Ham muammoi g‘arib-u, ham parishon muhtalam... Demak, Oshiq Maxdum O‘sh shahrida tug‘ilib, shu yerda yashagan bo‘lsa-da, vodiyning boshqa shaharlaridagi ijod ahli bilan ham aloqasi yaxshi bo‘lgan. Xususan, Qo‘qon adabiy muhiti ijodkorlari bilan juda yaqin aloqa bog‘lagan ko‘rinadi. Bu jihatni uning Muqimiy vafoti muno- sabati bilan yozilgan marsiyasidan yoki, qo‘qonlik do‘stlariga yubor- gan muxammasidan va, nihoyat, Dog‘iy bilan yozishmalaridan ham bilsa bo‘ladi. Shoir Oshiqning ta’bi nazmi- ning ravonligi va o‘z ovoziga ega ijodkorligi (bizga yuqoriroqda ta’kidlangan qo‘lyozma asosida ma’lum bo‘lgan) she’rlaridan yaqqol seziladi. Uning “Xo‘qand- da turg‘un oshnolarimizga” muxammasida tilga olgan kishilar o‘sha davrda Qo‘qonda yashagan, turli toifaga mansub shaxslardir (olim, ruhoniy, savdogar, hunar- mand va boshqlar). Bu esa jami- yatning turli qatlamlarida Oshiq- ning qadrdonlari bo‘lganini ko‘rsatadi. Shuningdek, she’rda “E’tibor” ismlik bir go‘zal qizni ham tilga oladiki, shoir boshidan u bilan bog‘liq muhabbat mojaro- lari ham kechgani anglashiladi. U ijodda Muqimiy an’analariga ergashgan va uni o‘ziga ustoz sifatida e’tirof etgani ham “Qil” radifli marsiyasidan ma’lum bo‘lmoqda. Oshiq Maxdumning Mavlono Muqimiyga bo‘lgan samimiy ehtiromi mazkur “duo she’ri”- ning har satridan ayon bo‘lib boradi. Unda chin dildan Muqi- miyning oxirati obod bo‘lishini Yaratgandan so‘raydi. Qo‘lyoz- mada ushbu marsiya-she’rdan avval fors tilida quyidagicha kirish so‘zi yozilgan: “Ta’lifi marsiya dar haqqi Muqimiy marhum fursat yori nadod. Binobarin, haft bayt tartib ovarda duo namudam. Inshoalloh, bafursat nazdik marsiya va ta’rix xoham farmud”. Tarjimasi: “Marhum Muqimiyning haqqiga marsiya yozishga fursat bo‘lmadi; shunday bo‘lsa-da, duo tarzidagi yetti baytni tartib qildim; inshoalloh, fursati to- pilsa, (Muqimiyga bag‘ishlan- gan) marsiya va ta’rix yozaman”. Shu o‘rinda ta’kidlash ke- rakki, xalq va uning ziyoli qatlami tomonidan e’zozlangan ulkan shoir — Muqimiyga hayotlik vaqtidayoq “Qasida hozo bajihati Muhammad Amin Xoja Muqi- miy” qasidasini Husaynquli Muhsiniy (1860 — 1917) bitgan bo‘lsa, vafotiga Rojiy Xo‘qandiy (1871 — 1924) ikkita, Mavlaviy Yo‘ldosh (1858 — 1922) bitta forscha ta’rix yozganlar. Keyincha- lik Zufarxon Javhariy (1860 — 1945) ham “Guzorishi holi Muqimiy Farg‘oniy” manzuma- sini ijod qilgan edi. Demak, yuqoridagi shoirlar qatori Oshiq Maxdum ham sevimli va ardoqli shoir Muqimiy vafotiga chuqur qayg‘urgan. U ustozi — Muqimiyning o‘limi xabarini O‘shda turib eshitadi va o‘zining hamdardligini qo‘qon- lik do‘stlariga tezda bildirmoq uchun ushbu she’rni oz fursatda yozadi. Balki, keyinchalik, u o‘z kirish so‘zida va’da qilgan marsiya va ta’rixni ham yozgandir. Hozircha esa, bizga marsiya-g‘azali ma’- lum, xolos. Umuman olganda, Oshiq Maxdum XX asr boshlarida ijod qilgan iste’dodli o‘zbek shoirlaridan biri ekanligi ma’lum bo‘ladi va uning ijodiy merosini to‘plash hamda tadqiq etish muhim vazifalardandir. Afsuski, so‘z yuritilayotgan Oshiqning alohida devoni yoki she’rlar to‘plamini hozircha uchratmadik. Ma’lumot tariqasida esa, XIX asr oxirlari va XX asr boshlarida ko‘chirilgan, bir necha qo‘lyozma bayoz va majmualarda 5 Oshiq
taxallusi qo‘llangan ayrim she’r- lar uchrashini ham aytishimiz kerak. Ammo, bu she’rlarning aynan biz so‘z yuritayotgan Oshiq Maxdumga taalluqlimi yoki yo‘qmi, kelajakda bu borada olib borilajak maxsus matniy tad- qiqotlar hal qiladi, degan umidda- miz. Otabek JO‘RABOYEV, filologiya fanlari nomzodi 1 Tazkirai Qayyumiy. — Toshkent, 1998. 3-kitob, 470-bet. 2 Po‘latjon Qayyumiy. Tazkira-tush- shuaro. O‘zR FA Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti fondi, 10018- raqamli qo‘lyozma. 4-daftar, 7-9- sahifalar. 3 Mulla Yo‘ldoshxo‘ja Otaxo‘ja o‘g‘li Dog‘iy. Dilim izhor aylayin derman. — Toshkent: Movarounnahr, 2006. 157-159-betlar. (Keyingi o‘rinlarda shu asarlarga murojaat etilganda sahifa raqami ko‘rsatiladi.) 4 Dog‘iy she’rlarining noshiri Hoshimxo‘ja Yo‘ldoshxo‘ja o‘g‘li otasi — shoir Dog‘iyni “naqshbandiya tariqi soliki” ekanligini ta’kidlaydi (o‘sha manba, 5-bet). Demakki, Dog‘iy “pir” deb ataganiga ko‘ra, Oshiq Maxdum O‘shiy ham naqshbandiya-xojagon tariqatiga mansub, degan xulosaga borish o‘rinlidir – O.J. 5 Misol uchun qarang: Sharq- shunoslik instituti fondi, prof. H.Sulaymon bo‘limi, 528-, 541-, 542-, 627-, 639-, 655-, 694-, 717-, 732-, 1105-, 1017-, 2102-, 2249-, 2508-, 2758-raqamli qo‘lyozmalar.
28 SHLARNING har to- monlama yetuk va bar- kamol bo‘lib tarbiyala- nishida oila muhitining o‘rni beqiyos omildir. Zero, farzandlar jismonan va ma’nan sog‘lom bo‘lib o‘sishi uchun asosiy sharoitni oila yaratib beradi. Oila barqarorligi jamiyatning mustahkamlanishi va rivojlanishi garovidir. U madaniyat va taraqqiyot o‘chog‘idir. «O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi» 63-moddasida: «Oila jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofa- zasida bo‘lish huquqiga ega», deyilgan. Oilani mustahkamlash esa samarali demografik siyosat vazifasi sifatida birinchi navbatda tilga olinadi. Chunki oila — aholini takror barpo qilish negizidir. Inson hayotining asosiy qismi oila muhi- tida o‘tadi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, oilaning ijtimoiy- demografik faoliyatini tadqiq etish, kelajakda shu jamiyat aholisining yashash tarzini hamda ijtimoiy- iqtisodiy va demografik istiqbollarini belgilash muhim ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda, aytib o‘tish joizki, oilaning demografik taraqqi- yotiga oid muammolarni tadqiq etishning ahamiyati bozor iqti- sodiyoti munosabatlari sharoitida yana ham kuchaydi. Oilaning reproduktiv funksiyasi va uning bajarilishi ISHIMIZNING MAQSADI — OILAVIY HAYOTGA TAYYORLASH Yangi oilaning tashkil topishida juda ko‘p omillar bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatadi. Iqtisodiy va demografik omillar alohida o‘rin egallaydi. Oilaviy juftliklar hamda nikohga kiruvchi yigit-qizlar sog‘lig‘ini yaxshilash, reproduktiv salomatlikka e’tibor bugungi kun- ning dolzarb muammolaridandir. Binobarin, oilaning mustah- kam poydevorini qurish, millatni sog‘lomlashtirish va oilaning repro- duktiv salomatligi to‘g‘risida g‘am- xo‘rlik qilish sotsial masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Oilalarning barqaror rivojla- nishida, oilaviy juftliklar hamda nikohga kiruvchi yigit-qizlar sog‘ligini yaxshilashda reproduktiv salomatlikka doir bilimlarning targ‘ibot va tashviqoti amaliy ahamiyati bilan o‘ziga xosdir. Albatta, farzand ko‘rish masalasini hal qilish birinchi navbatda oilaning o‘ziga bog‘liq. Biroq oilalar ushbu masalani oqilona hal etishlari, er- xotin borki, sog‘lom farzandni dunyoga keltirish borasidagi o‘z mas’uliyati haqida to‘g‘ri tasavvurga ega bo‘lishi — hayotiy zarurat; umuman, oilaviy juftliklar yoki nikohga kiruvchi yigit bilan qiz demografik hamda reproduktiv salomatlikka oid bilimlardan xabardormi yoki yo‘qmi — bu kabi masalalarni tadqiq etish ilmiy- amaliy ahamiyat kasb etadi. Mustaqillikning ilk yillaridanoq oilani mustahkamlash, reproduk- tiv salomatlikni yaxshilash va shu asosda sog‘lom farzandlar tug‘ili- shiga erishish dolzarb vazifa sifatida belgilab olingan. Respublikadagi mavjud ijtimoiy-demografik holat- ni, reproduktiv salomatlikni yaxshilash uchun faol aholi siyosa- tini, ilmiy asoslangan demografik siyosatni amalga oshirish yo‘lida izchil tarzda ish olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009-yil 13-aprelda qabul qilingan “Ona va bola salomatligini muhofaza qilish, sog‘lom avlodni shakllantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-1096-sonli qarori, shuningdek, 2009-yil 1- iyuldagi «2009 — 2013-yillarda aholining reproduktiv salomatli- gini mustahkamlash, sog‘lom bola tug‘ilishi, jismoniy va ma’naviy barkamol avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarni yanada kuchaytirish va samaradorligini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risida”gi PQ-1144-sonli qarorida, shuningdek, joriy davlat dasturlarining asosiy ustuvor yo‘nalishlari asosini oilalarning barqaror rivojlanishi, turmush farovonligini yaxshilash, davlat yordamiga muhtoj oilalarga e’tiborni kuchaytirish, onalik va bolalikni muhofaza etish, aholining, ayniqsa ayollar va bolalarning turli xil kasallikka chalinishini va o‘limini kamaytirish, inson umrining faol davrini uzaytirish, sog‘lom oilani shakllantirish kabi katta maqsad- lar tashkil etadi. Oilaning muhim funksiyalari- dan yana biri — bu, uning repro- duktiv (jamiyatning biologik uzluksizligini ta’minlash, bolalarni dunyoga keltirish) funksiyasidir. Oilaning jamiyat oldidagi repro- duktiv funksiyasi va uning baja- rilishi deyilganda, aholi sonining YO
29 qayta tiklanishi uchun har bir oilada nechta farzand bo‘lishi nazarda tutiladi. “Reproduktiv” lotincha so‘z bo‘lib, “re — tiklanish, takror- lanish, produco — yarataman” ma’nolarini anglatadi. Reproduktiv — biologiyada organizmning o‘ziga o‘xshash organizmlarni yaratishi, ko‘payishi ma’nosini bildiradi. “Reproduktiv salomatlik” tushunchasi “onaning ham va undan tug‘ilajak bolaning ham salomatligi uchun maqbul shart-sharoitlarni yaratish” ma’nosini ham qamrab oladi. Shu bilan birga, unda oilalar farovonligini va mustahkamligini ta’minlash, ularda ijobiy psixologik iqlimning hukm surishi, onalar va bolalar salomatligini saqlash kabilar ham nazarda tutiladi. Aholi salomatligi yoki ijtimoiy salomatlik har bir shaxsning salo- matligiga asoslanib shakllanadi. Mutaxassislar insonning sog‘ligi qancha yaxshi bo‘lsa, jamiyat ham shunchalar sog‘, bexatar bo‘lib, ijobiy rivojlanish imkoniyatlari yuqori bo‘lishini ta’kidlaydilar. Oilaviy omil har tomonlama sog‘lom va yetuk bolalarning tug‘ilishiga muhim ta’sir etadi. Tadqiqotlarga ko‘ra, bolaning chala yoki nimjon, vazni kam bo‘lib tug‘ilishida ayolning oilaviy ahvoli yo‘lga qo‘yilmaganligi ham asosiy omillardan biri deb e’tirof etilishi lozim. Bolaning chala yoki kam vaznli bo‘lib tug‘ilishi esa o‘z navbatida kasallanish va go‘daklar o‘limi holatlarining ko‘payishiga olib borishi ilmiy aniqlangan. Oilaning vazifasi faqatgina yangi avlodni dunyoga keltirish bilangina cheklanib qolmasdan, insoniyat o‘z taraqqiyoti davomida erishgan ilmiy va madaniy yutuqlar bilan tanishtirgan holda, nasl salomatligini saqlashdan ham iboratdir. Onalar va bolalar hamda butun aholining salomatlik ko‘rsatkich- larini yaxshilash asosini birinchi navbatda mamlakat bo‘yicha reproduktiv salomatlikni ta’min- lash tashkil etadi. Har bir oilaning sog‘lom va mustahkam bo‘lishi uchun respublikaning barcha mintaqasida mahalliy sharoitning barcha xususiyatlarini, demografik vaziyatni e’tiborga olgan holda maxsus o‘rganish, tahlil etish va aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish hamda amalga oshirish lozim. Shu bois maxsus so‘rovnoma orqali Samarqand va Jizzax viloyatlari- dagi reproduktiv yoshdagi ayollar o‘rtasida sotsiologik tadqiqot o‘tkazildi. Sog‘lom oila yaratish va uni sog‘lom shakllantirishning asosiy shartlaridan biri — bu, er-xotin- ning biologik va ma’naviy yetuk yoshda turmush qurishlaridir. Shuning uchun respondentlari- mizdan oila qurgan yoshlarini aniqlaganimizda, ikkala viloyatdan ham aksariyat respondentlar 20- 24 yosh oralig‘ida turmush qurgan, shundan 37 foiz samarqandliklar va 14,1 foiz jizzaxliklar 17 yoshdan 19 yoshgacha turmush qurishgan. Vaholanki, erta turmush qurgan qizlarning organizmi homiladorlik, tug‘uruq va, umuman, sog‘lom farzandni dunyoga keltirish uchun to‘la yetilmagan bo‘ladi. Erta farzand ko‘rish yosh ona salomatligiga ham, undan tug‘ilajak bola salomatligiga ham ma’lum darajada xavf tug‘diradi. Bundan tashqari, er-xotinning bola parvarishi, oilaviy muammolarni hal qilishdagi tajribasizligi tufayli aynan shunday oilalar ko‘pincha nurab ketganidan xabaringiz bor. Bunday oilalarda tarbiyalanayotgan bolalar o‘rtasida kasallanish va o‘lim holatlari uchrayotganligi qayd qilinadi. Oilada reproduktiv salomatlikni ta’minlashning asosiy yo‘nalish- laridan biri abortdan saqlanish, kutilmagan homiladorlikning oldini olishdir. Shu bois respondentlarga: “Homila oldirganmisiz?” — deb bergan savolimizga 43,4 foiz samarqandlik va 25,9 foiz jizzaxlik ayollar homilasini oldirganlarini ko‘rsatganlar. Ma’lumki, abort qildirish ayol organizmiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Sog‘lom oilani yaratish va uni sog‘lom shakllantirishning asosiy omillaridan biri har inson tibbiy va reproduktiv bilim hamda mada- niyatga ega bo‘lishidir. Oila qurishning asosiy maqsadi sog‘lom farzand ko‘rish, uni har tomonlama yetuk inson qilib voyaga Respondentlarning to‘rt muchasi sog‘lomlik va reproduktiv salomatlik haqidagi tushunchalari Sog‘lom bolani dunyoga keltirish, ya’ni reproduktiv salomatlik deganda nimani tushunasiz? Bola tug‘ishdagi ora- liq 2,5-3 yildan kam bo‘lmasligi Nikohgacha tibbiy ko‘rikdan o‘tishni Yetti pushti salomat- ligini Hammasi
To‘rt muchasi sog‘lom
deganda nimani
tushunasiz? Onaning sog‘- ligini Yetti pushti sog‘lomligini F a r z a n d l a r sog‘ligini Er-xotin sog‘- ligini Hammasi
Jizzax 9,4
58,8 8,2
12,9 7,0
Samarqand 7,2
49,3 15,9
27,5 7,2
Jizzax 51,8
22,2 18,5
7,4 Samarqand Download 493.35 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|