IM. Y, Оч'Л. Юсчоу

MULOQOT VA NIZOLAR
Atrofdagilar bilan ziddiyatga borm aslik uch u n inson eng aw alo
o ‘z - o ‘zi bilan kelishishi lozim . O ’z ichki nizolarini b arta raf qila 
olgan odam gina boshqalarning xulqiga real (aniq), obyektiv baho 
berishga qodir b o ‘ladi.
ESHITDIM — U N U TD IM
K O 'R D IM - ESLAB QO LDIM
BAJARDIM - T U SH U N D IM
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar tamoyillaridan.
M EN ESH ITD IM , ZAHAR ZAHARLAR EKAN, OLOV 
KUYDIRAR EKAN (ISH O N C H LI BILIM)
M EN K O ’RD IM , ZAHAR ZAHARLADI, OLOV KU Y D IRD I 
(TO‘LA ISH O N C H )
M EN ZAHARDAN ZAHARLANDIM , OLOVDA KUYDIM 
(HAQIQIY ISH O N C H )
So'fizm ta ’lim otida bilim ning uch bosqichi.
T ilin g n i a v a y la  — o m o n d ir b o sh in g , s o ‘z in g n i a v a y la
— uzayar yoshing.
Yusuf Xos Xojib
N u tq insonni hayvonot o lam id an ajratib turuvchi eng asosiy 
xususiyat sanaladi. Inson u c h u n o b ro ‘- e ’tib o r ham , noxushlik va 
kulfat ham tildan keladi. Shaxslararo m u n o sab atlar to bo ra m uhim
aham iyat kasb etib borayotgan XXI asrda m u loq ot m alakalarini 
egallam aslik stresslarga va tu rli-tu m an nizolarga sabab b o ‘lishi
43

---

m um kin. H ar q a n d ay n izo n in g m anbai o d am larn in g o ‘zida, 
u larn in g tu rli-tu m a n d u n y o q arash lari, m u lo q o t usullaridadir. 
M uloqot ayni paytda nizolarning kelib chiqishi va oldini olish 
h am da b artaraf qilish usulidir.
VI. M U L O Q O T MALAKALARI
1. VERBAL (nutqli) VA NOVERBAL (nutqsiz) MULOQOT
M u loqot n u tq li va nutqsiz m a ’lu m o tlard an iborat. A niq- 
lanishicha, so‘z yordam ida m a’lum otning oz qismi uzatiladi. Gavda 
holati, q o ‘l harakatlari, ovozning ohangi va so‘zlovchining atrofi- 
dagi holat so ‘zdan k o ‘ra k o 'p ro q m a’noni anglatadi.
Q anday so ‘zlardan foydalanishim iz, u rg ‘u n i qayerga q o ‘yishi- 
m iz, qanaq a intonatsiya bilan gapirishim iz ham k o ‘p narsani 
anglatadi. B undan tashqari m u loqotda biz m im ika va harakatlar: 
qoshni chim irish, q o ‘lni qovushtirish, polga tikilish, qizarish, 
soatga qarash, q o ‘lni siltashlardan ham foydalanam iz. N overbal 
nutq yordam ida, m asalan barm oqni labga bosib tinchlik so ‘rash, 
jilm a y ib y o k i s to ln i m u s h tla b h a m o ‘z m u n o s a b a tim iz n i 
bildirishim iz m um kin. Turli etnik guruhlarda va m adaniyatlarda 
m uloqotning nutqsiz usullari tu rlich a talqin qilinadi. N u tqsiz 
m uloqotdan n o to ‘g ‘ri foydalanish bizni noqulay ahvolga solib 
q o ‘yishi ham m um kin.
N ov erbal sig n allar ak sariyat biz bayon qilayotgan fikrni 
yaqqolroq, ravshanroq ifodalaydi. Ba’zan ularni noto‘g‘ri talqin qilish 
tushunmovchilik va hatto xafachilikka olib kelishi ham mum kin. 
Masalan, Siz suhbatdoshingiz zerikkanidan ko'zini yumib oldi deb 
o £ylab xafa bolasiz, aslida u ehtimol Sizdan eshitayotganlariga diqqatini 
yaxshiroq jam lam oqchidir. U yoki bu harakat nimani anglatishini 
bilish muloqat muvaffaqiyati uchun nihoyatda muhimdir.
Ba’zan odam o ‘zi bilm agan holda noverbal signal berishi ham
m um kin. M asalan, suhbat paytida k o ‘zni pirpiratish, alanglash, 
stolni chertish Sizga odat b o ‘lishi mum kin. Sizni yaxshi biladiganlar 
buni tu shunadi, yaxshi bilm aydiganlar esa Sizning m im ika va 
harakatlaringizni n o to ‘g ‘ri tushunib, xafa b o ‘lishi m um kin.
44

---

H a r bir odam o ‘zi so ‘zlayotgan fikm ing m azm uniga m im ika 
va harakatlarini m oslashtirishni o ‘rganishi kerak. B unday m uloqot 
uslubini shakllantirish boshqalarga ham o ‘z xulq m aneralari nim ani 
anglatayotganligini bilishga yordam beradi.
M asalan, aytishingiz m um kin: ,,K o‘pchilik m eni biron narsaga 
shubha qilsam qoshlarim ni k o ‘ta ra m a n ,— deb hisoblaydi. Aslida 
m en biron qiziqroq fikr eshitib qolsam , qoshlarim ni k o ‘tarishga 
od atlan g an m an “ .
Sizning b o sh qalar bilan m ulo qo tin giz m u k am m al bo 'lish i 
u ch u n quyidagi m aslahatlarga am al qilishga urinib ko'ring:
A) sam im iy qiziqish va diqqatingizni bildirish uch u n so‘z- 
lovchiga qarab turing;
B) suhbatdoshingizning yuziga qarang. U nga bir oz engashi- 
shingiz ham m um kin;
V) qulay paytda q o ‘llaringizni harakatlantiring. Yuz ifodangiz 
gapingizning m azm uniga m os bo'lishiga harakat qiling. Aksariyat 
h olatda odam lar ach ch iqlanganlarida jilm ayadilar, yoki noxush 
xabam i aytishdan oldin hazil qiladilar. M ulo q o tning bunday tun d
usuli ishonchsizlik tu g ‘diradi;
G ) ovozingizning balandligi va ohangiga e ’tibor bering. Tekis,