IM. Y, Оч'Л. Юсчоу

III. B O SH Q A R U V
M ADANIYAH
B oshqaruvchilik ijtim oiy rol b o ‘lib, ijtim oiy va shaxslararo 
munosabatlar tizimida o ‘ziga xos pozitsiyani egallab turgan individdan 
kutiladigan, chegaralangan, m a ’qullangan xulq shaklidan iboratdir. 
Ijtimoiy rol tavsifiga, shuningdek jamiyatda alohida m aqom ni egallab 
turgan odam ga nisbat beriladigan, undan kutiladigan qadriyat va 
xarakter, ijtimoiy ustanovkalar, e ’tiqod va hissiyotlar, m aqsad va 
istaklar ham kiradi.
Yuqoridagi ijtimoiy rol tavsifnomasidagi eng m uhim sifatlardan 
biri bu boshqaruvchidan kutiladigan, un dan um id qilinadigan 
holatlardir. Boshqaruvchidan kutish, undan um id qilish bu shunday 
psixologik holatki, u aniq bir hodisaning sodir b o ‘lishini, qandaydir 
obyektning m uhim xususiyatining nam oyon b o ‘lish ehtim olini aks 
e ttira d i. K u tish bu faq at tasav v u rg in a b o ‘lm ay, balki shaxs 
ehtiyojlarini anglatadigan ichki ustanovka (chog‘lanish) ham dir.
1 
,,0 ‘zbekiston“ XXI asr b o ‘sag‘asida. Xavfsizlikka tahdid, barqarorlik 
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent, , , 0 ‘zbekiston" nashriyoti. 1997 y. 
138-bet.
14

---

O ’tkazilgan tadqiqotlarning k o ‘rsatishicha, xodim lar rahbar- 
lardagi m afkuraviy e ’tiqod, halollik, adolatlilik obyektivlilik, ijro- 
chilik kabi sifatlami birinchi o ‘rinda, tashabbuskorlik, talabchanlik, 
topqirlik, jam oad a ijodiy m uhitni yaratish, ilg‘o r tajribani aniqlash 
va tarqatish, o ‘z talablarini aniq shakllantirish, m aslahatlashish, 
ja m o ad a sog‘lom ijtim oiy fikrni yaratish, x o ‘jalik m asalalarini hal 
qilishni ikk in chi o ‘rin d a, q a t’iylik va o ‘ziga ish o n c h , tash q i 
k o ‘rkam lik, basavlatlik, hayotsevarlik va o p tim izm n i u ch in ch i 
o ‘rinda baholashgan.
Sanab o ‘tilgan sifatlar ichida b o zor m unosabatlari sharoitida 
eng m uh im aham iyat kasb etadigan sifat— bu boshqaruv m ada- 
niyati hisoblanadi. C hunki zam onaviy k o rxonalarda ijtim oiy - 
psixologik om il yuqori o ‘rinlarga k o ‘tariladi.
B o sh q a ru v c h in in g en g aso siy fa z ila ti b u x o d im la rn in g
q ad riy a tla rin i ta n o lish va ra g ‘b a tla n tirish d ir. Bu b o sh q aru v 
m adaniyatining asosini tashkil qiladi. R espublikam iz Prezidenti 
„S uveren davlatning h a r bir rahbari, h a r b ir yetakchisi oddiy 
kishilar ishonch bildirib uning zimmasiga yuklagan ju d a katta burch 
va m a s’u liy atn i te ra n anglab, o ‘y -x ay o lin i h am ish a tin ch lik , 
osoyishtalikni saqlash, avaylash va m ustahkam lashga q aratm o g ‘i 
k erak“ ,— deganda nafaqat davlat m iqyosida, balki h ar bir b o ‘g ‘in 
boshqaruvchilik faoliyatida m adaniyat m ohiyatini belgilab bergan.
B oshqaruv m adaniyatining m azm u n in i rahbarning:
1. O dam lam i o'ziga moyil qilish.
2. 0 ‘z fikriga og‘dira olish, ishontira olish.
3. U larni ranjitmay va norozi qilmay o ‘zgartira olish kabi sifatlari 
tashkil qiladi.
Bunday sifatlarga ega b o ‘lish uch u n quyida keltiriladigan ayrim 
qoidalarga am al qilish zarur.
I. O dam larni o ‘zingizga moyil qilish uchun.
1. Boshqa odam larga sam im iy qiziqish nam oyon qiling.
2. K o ‘proq jilmaying.
3. Y odingizda tuting, inson u ch u n u ning ism ining tovushi 
inson nutqidagi eng yoqim li va m u h im tovush hisoblanadi.
15

---

4. Yaxshi tinglovchi b o ‘ling, boshqalarni o ‘zi haqida gapirishga 
rag‘batlantiring.
5. Suhbatni suhbatdoshingiz qiziqishlari doirasida olib boring.
6. O d am larg a u la rn in g h a y o td a m u h im ah am iy atg a ega 
ekanliklarini his qilishlariga chin yurakdan im koniyat bering.
II. Birovlami o ‘z fikringizga og‘dira olish, ishontira olish uchun:
1. Tortishuvda yutib chiqish u ch u n tortishm ang.
2. H ech kim ga hech q ach o n siz nohaqsiz, deb aytm ang.
3. Agar nohaq b o ‘lsangiz, u n i darrov va chin yurakdan ta n
oling.
4. A w alo o ‘zingizning d o ‘stona munosabatlaringizni ko‘rsating.
5. Suhbatdoshingizni suhbat boshidayoq bir necha m arta ,,h a“ 
deb javob berishga m ajbur qiling.
6. Suhbatdoshingizga yuragini to ‘kib solishiga im kon bering.
7. Suhbatdoshingizga g o ‘yo unga tegishli ekanligini anglating.
8. N arsalarni suhbatdoshingiz k o ‘zi bilan k o ‘rishga harak at 
qiling.
9. Boshqa odam larning fikr va istaklariga ham dardlik bildiring.
10. Oliyjanob niyatlarga undang, d a ’vat qiling.
11. 0 ‘z g ‘oyalaringizga k o ‘rgazm alilik bering, sahnalashtiring.
12. Raqobatga chaqiring.
III. 
Birovlarni ranjitm ay va norozi qilm ay, fikrini o ‘zgartira 
olish uchun.
1. Suhbatni suhbatdoshingizni m aqtash va uning fazilatlarini 
chin yurakdan tan olishdan boshlang.
2. Boshqalarning xatolarini bevosita em as, bavosita k o ‘rsating;
3.A w al o ‘z xatolaringiz haqida gapiring, keyin suh b atd o sh in ­
gizni tanqid qiling.
4. Buyruq o ‘rniga savol bering.
5. O dam larga o ‘z o b ro ‘sini saqlab qolishlari u ch u n im kon 
bering.
6. O dam larning eng kichik om adini ham m aqtang va h a r bir 
m uvaffaqiyatini t a ’kidlang. „B aho berishda sam im iy va m aqtovda 
saxiy b o ‘ling“ .
16

---

7. O dam larga yaxshi o b ro ‘, sh u h rat yaratib bering, u lar uni 
oqlashga o ‘zlari harakat qilishadi.
8. M aqtang. Siz to ‘g ‘rilanishini xohlayotgan xato yengil xato 
ekanligi haqida taassurot yarating, shu nd ay qilingki, siz d a ’vat 
qilayotgan narsa odam larga oson b o ‘lib tuyulsin.
9. O dam lar siz tak lif qilayotgan narsani bajarishdan xursand 
b o ‘lishlariga erishing.
Y uqoridagi bu qoidalar boshqaruvchi m avqei va ish uslubini 
to ‘g ‘irlab turish va y o ‘l q o ‘yilishi m u m k in b o ‘lgan xatolarning 
oldini olishning m uhim asoslari hisoblanadi.
Boshqaruvchilik faoliyatining eng m u h im elem en tlaridan biri 
q aro r qabul qilishdir. A yrim b o sh q aru v ch ilarn in g m u am m o si 
shundaki, ular k o ‘proq birdaniga k atta hajm dagi ishni bajarishga 
urinishadi, o ‘z kuchlarini alohida, aslida m uh im b o ‘lm agan, lekin 
shunday b o ‘lib tuyulgan ishlarga sochib yuborishadi.
Q aror qabul qilish bu ustuvor vazifalarni belgilash dem akdir. 
Ertaga qiladigan ishlaringiz ro 'y x atin i tuzing va u larn i m uhim lik 
darajasi b o ‘yicha raqam lang. Ertalab 1- raq am d an boshlang va uni 
hal qilm aguncha ikkinchi ishga kirishm ang. K eyin yana b ir m arta 
m u h im lik darajasini tekshiring. 2- raqam ga o ‘ting va u n i hal 
qilm aguncha 3- raqam ga kirishm ang. A gar b u tu n rejangizning 
ham m asini bajarolm asangiz h am bu fojia em as. K un oxiriga borib 
h ech b o ‘lm aganda siz eng m u h im deb hisoblagan ishlar bajariladi. 
M uvaffaqiyatlarning kaliti h a r k u n i ertangi ustivor vazifalarni 
qayta tekshirish, ustuvor vazifalar haqida q aro r qabul qilish va 
unga am al qilishdir. Bu narsa h a r b ir ish kuningiz u ch u n odatga 
aylanishi kerak.
Shuni unutm angki, 100% m utanosiblikda o ‘ta m u h im ishlar 
15% ni, faoliyatdagi aham iyati 65% ni; m u h im ishlar 20% ni, 
aham iyati 20% ni; u n ch a m u h im b o ‘lm agan ishlar 65% ni, a h a ­
miyati 15% ni tashkil qiladi. Pareto tamoyili bo'yicha 20% dastlabki 
eng m u him ishlarga sarflangan ozgina vaqt 80% yakuniy natija 
beradi, 80% k o ‘p d a n -k o ‘p ikkinchi darajali ishlarga, sarflanadigan 
vaqt esa 20% yakuniy natija beradi, xolos.
2 M enejm ent psixologiyasi
17