Имо-ишора ва дактилология нутқи


Download 311.44 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/9
Sana16.04.2023
Hajmi311.44 Kb.
#1360282
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Дактиль имо-ишора

 
 


Кар ва нормал эшитадиган бола нуткий ривожланишининг солиштирма 
тавсифномаси. 
Нутк ривожланишининг богча ешигача булган этапи 3 ешгача булган даврни уз 
ичига олади. Бола хаетининг биринчи ойларидаен нутк ва эшитиш аппаратининг 
нуткни эгалаши га тайерлаш ишлари олиб борилади. Бола бакиради, унда 
гугулаш, овоз чикариш бошланади, эшитиш диккати ривожланиб боради. Бола уз 
диккатини эшитилаетган товушга каратишга ургана бошлайди. Нутк аппарати 
билан уйнаетгандек бола турли товушлар кушилмасини айта бошлайди --
ба, ма ва х.з. Бу хали нутк эмас, лекин уни эгаллашнинг асосий тайергарлик
давридир. Тахминан 6-8 ойларда болада унга каратилган элементар нуткий
мурожаатни тушуниш ривожлана бошлайди. Куйидаги саволларга у бошини 
угириб, уша объектни кидиради: соат кани? Чик-чик кани? Ака кани? Бу эса бу 
ешда бола унга каратилган нуткни тушуниши, яъни унда пассив нуткни
ривожланаетганлигини таъкидлаб утади. 
Бола кар булиб тугилганда нутк ривожланишини бошлангич этапларида
эшитишни йукот-ганда бунга карама-карши холатни куриш мумкин. Хаетининг 
биринчи ойларида карларни нормал эшитадиган болалардан ажратиш кийин. 
Нормал эшитадиганлар каби у хам рефлектор товушларни чикаради, еркин 
уйинчокларга эътиборини каратади, лекин атрофдагилар нуькини эшитмайди, 
унга килинган мурожоатни тушунмайди, кулокга таклид кила олмайди. 
Бундай бола канчалик ката ешда булса, шунчалик эшитадиганлардан нуткий 
ривожланиши оркада колади. Диккат билан кузатилса карлар 6 – 8 ойларда 
нуткга эътиборсизлигини берилган савол еки айтилган сузга диккатини 
каратмаслигини куриш мумкин. 
Кар ва нормал эшитадиган бола орасидаги фарк тахминан бир йиллардан сунг 
нормал эшита-диган болада актив нутк ривожланаетган пайтда янада аникрок 
куринади. Бу ривожланиш 2 – 5 ешлар орасида янада тезрок кечади. Бола канча 
катта ешда булса, шунча мулокотга эхтиеж кучли булади. У нотаниш ниманидир 
сурагиси, эътироз билдиргиси келади. Суз бойлиги хам тезлик билан ошиб боради.
Икки ешда нормал эшитадиган боланинг актив лугати 300та суздан, уч ешда
1000та, 5 – 6 ешда 3000 сузни ташкил этади. Нуткий амалиет жараенида тилнинг 


грамматик тузи-лиши хам эгаллаб борилади. Болани хеч ким грамматик 
коидаларга махсус ургатмайди.
Кар боланинг нуткий ривожланиши эса умуман бошкача булади. У 
атрофдагилар нуткини эшитмайди, уларга таклид кила олмайди, шунинг учун узи 
хам гапиришни ургана олмайди. Лекин гапиришга, сурашга, уз фикрини баен 
этишга эхтиеж нормал эшитадиган боланикидан кам эмас. Бу эхтиеж узига яраша 
алока системасини юзага келтиради – имо- ишора кичик ешдаги кар бола уз 
фикрини ифода этиш учун аввал табиий имо-ишора ва белгилардан, сунгра узи 
уйлаб топган сунъий белгилардан фойдаланади. Нуткнинг йуклиги, чегараланган 
ва кашшок нуткий амалиет уни катталар тажрибасини, янги тушунчаларни 
эгаллашлари имконият- ларидан махрум килади. Бу эса уз навбатида боланинг уму- 
мий ривожланишига хам уз таъсирини утказади. 
Мактабга бориб бола биринчи марта унга нотаниш булган езма нутк билан 
танишади. Бу нутк огзаки нуткдагидай ривожланади ва шаклланади. Огзаки 
нуткдаги камчиликлар езма нуткни эгалашида хам намоен булиши мумкин. 
Кар бола эса мактабга умуман нутксиз еки суз бойлиги кам холда келади. 
Шунинг учун улар нуткини шаклланиш ва укитиш жараени оммавий 
мактабларникидан кескин фарк килади. 
Кар ва нормал эшитадиган болаларда огзаки ва езма нут- кни эгаллаш жараени 
турлича булади. Нормал эшитадиган болаларда огзаки нуткни эгаллаш езма 
нуткдан анча олдинда боради, карларда эса бу жараен параллел равишда кечади
баъзи холларда эса езма нутк огзакига караганда тезрок эгалланади. 
Заиф эшитувчи бола эшитиш даражасига караб нуткни мустакил равишда 
эгаллаши мумкин. Заиф эшитувчилик енгил даражасида у оммавий мактабда хам 
укитилиши мум- кин. 

Download 311.44 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling