Ingliz adabiyotshunosligi

I BOB bo`yicha xulosa
Mazkur bobda Amerika adabiyotida Romantizm oqimining tutgan o`rni va Romantizm adabiyotining o`ziga xos xususiyatlari o`rganib chiqildi. Аmerika adabiyotidagi romantizm 1775—1783 yillarda Qo`shma Shtatlarda yuz bergan revolyutsiya tufayli maydonga keladi. Yevropa mamlakatlari adabiyotiga taʼsir ko`rsatgani kabi fransuz burjua revolyutsiyasi (1789—1794) АQSh adabiyotida romantizm yo`nalishining kelib chiqishiga turtki bo`ladi.
Romantik yozuvchilar yaratgan obrazlar butunlay hayot haqiqatidan uzoq, undan ajralib qolmagan boʼlsa ham, biroq bu obrazlar bevosita hayotiy haqiqatning badiiy haqiqatga aylangan obrazi boʼlmay, balki ular orzu qilgan hayotning inʼikosidan iborat. Shuni ham aytib o`tish kerakki, romantizm ham tarixiy shart-sharoit taqozosiga ko`ra, o`z taraqqiyotining turli bosqichlarida turlicha xarakter kasb etdi va o`z navbatida yangi tug`ilib kelayotgan ijodiy metodga – realizmga turlicha munosabatda boʼldi. Jumladan, mazkur bobda quyidagilar o`rganib tahlil qilindi:

• 
  XIX asrda Amerikadagi ijtimoiy hayot va buning Romantizm oqimining vujudga kelishi va rivojlanishi qanday shart-sharoitlar yaratganligi haqida atroflicha ma`lumotlar o`rganib chiqildi.
  
• 
  XIX asrda yashab ijod qilgan mashhur yozuvchi va shoirlardan Vashington Irving va Herman Melvillarning biografiyasi va ular tomonidan yaratilgan asarlar bilan qisqacha tanishib chiqildi;
  
• 
  Romantizm so`zining ma`nosi o`rganildi;
  
• 
  Romantizm adabiyotining kelib chiqish tarixi o`rganildi;
  
• 
  Romantizm adabiyotining o`ziga xos ajralmas xususiyatlari o`rganib, tahlil qilindi.
  

II bob Kuper hayoti va uning ijodiy faoliyatida hindular portreti

1. 
   Fenimor Kuper hayoti va ijodiy faoliyati
   

XIX asr Amerika adabiyotining ko`zga ko`ringan romantik yozuvchilari Vashington Irving va Herman Melvildan tashqari Fenimor Kuper ham bor edi. Ular o`z ijodlarida XIX asrning boshlaridagi Amerika jamiyati hayotining xarakterli xususiyatlarini ifodalab berdilar. Bu davrda romantizm ijodiy metodi ham tarixiy-zaruriy ehtiyoj natijasida yuzaga keldi. Buning muhim sabablaridan biri shundaki, yozuvchilar o`zlari yashab turgan hayotdan, turmushdan norozi bo`la boshlaydilar. Natijada, ular asarlarida o`zlari orzu qilgan narsalarni ideallashtirib tasvirlashga tirishadilar.
XIX asrning birinchi yarmida yashab ijod qilgan yirik romantik yozuvchi Jeyms Fenimor Kuper (1789—1851) Amerika Qo`shma Shtatlari adabiyotida ko`zga ko`ringan romannavislardan biridir. Sarguzasht romanlar ustasi, romantizm namoyandasi Fenimor Kuper 1789-yili Nyu-York shtatida yirik yer egasi bo`lgan sudya oilasida tug`ildi. Otasining qishlog`i keyinchalik Kuperstaun nomi bilan kengayib ketadi. Bo`lajak yozuvchi dastlabki maʼlumotni Kuperstaunda olib, so`ngra Yel universitetiga o`qishga kiradi. Ammo universitetdan haydalib, savdo kemasida oddiy matros bo`lib ishlaydi. Bir yil o`tgach, harbiy kemaga xizmatga o`tadi.²⁰
Kuperning onasi Elizabet Fenimor Yangi Jersiyada nufuzli oila a`zosi edi, va uning otasi Villiam Jorj Vashington va Jon Adamslar davrida congressmen bo`lib xizmat qilgan. Ijtimoiy kelib chiqishi bo`lajak yozuvchi ucnun Amerikaning “milliy romannavisi” bo`lishi uchun juda ham qulay edi. Jeymsning otasi Villiam Kuper oilasini Nyu-Yorkka ko`chirganida bo`lajak yozuvchi bir yoshda edi. Oilada 12 bolaning 11-si ekanligi uning ta`lim olishi va yangi jamiyat taqdim etgan imkoniyatlardan unumli foydalanishi uchun yetarlicha shart sharoit yaratgan edi. Albaniyada xususiy maktabni yakunlaganidan keyin 1803-yildan to 1805-yilgacha Yelga qatnadi. Uning o`z sinfidagi eng yaxshi lotin olimi ekanligidan boshqa narsa kollej davri haqida bizga noma`lum. U savdo kemasida dengizchi sifatida ishlaydi va 18 yoshida Amerika Qo`shma Shtatlari Harbiy dengiz flotiga qo`shiladi. U Suzan degan ayol bilan turmush quradi va bu turmushda ularning 7 nafar farzandlari bor edi. Qizlari: Yelizabet (1811-1813), Suzan (1813-1894), Karalina (1815-1892), Anna (1817-1885) va Mariya (1819-1898) va o`gillari: Fenimor (1821-1823), Paul (1824-1895), ammo ularning 2 tasi bolaligida halok bo`lgan. Yozuvchi Paul Fenimor Kuper uning kichik o`gli edi.²¹
Tijorat safarida bo`lganidan so`ng, Kuper AQSh dengiz kuchlarida xizmat qildi, u erda u ko`plab romanlari va boshqa yozuvlariga katta ta`sir ko`rsatgan yelkanli kemalarni boshqarish texnologiyasini o`rgangan. AQSH flotida xizmat qilgan Kuper juda ko`p mamlakatlarda bo`ladi. 1810- yili otasi vafot etgach, undan qolgan katta boylikka ega bo`lib, harbiy xizmatdan bo`shaydi va adabiy faoliyat bilan shug`ullanadi. Fenimor Kuper Amerika kapitalizmini keskin tanqid qilib chiqqan yozuvchilarning birinchisi edi. Kuper asarlarida Amerikada kapitalizm tartiblarining o`rnatilishi, mahalliy aholi bo`lgan indeys qabilalarining yerlari tortib olinib, o`zlarining qirib tashlanishi ro`yi rost ko`rsatib beriladi.
1826-yilda Kuper oilasini Yevropaga ko`chirdi, u erda u o`z kitoblaridan ko`proq daromad olishni, bolalariga yaxshi ta`lim berishni, sog`lig`ini yaxshilashni va Yevropa odob-axloqi va siyosatini bevosita kuzatishni xohladi. Chet elda bo`lganida, u yozishni davom ettirdi. Parijda bo`lgan davrida Kuperlar oilasi Amerikadagi kichik chet elliklar jamoasida faollashdi. U Samuel Mors va fransuz generali va Amerika inqilobiy urushi qahramoni Gilbert du Motier, Markiz de Lafayetlar bilan tanishdi. Kuper Lafayetning partiyasiz liberalizmiga qoyil qoldi va uni "Yoshlik, shaxs va boylikni erkinlik tamoyillariga bag`ishlagan" odam sifatida maqtadi.
Kuperning Yevropa zodagonlari, ayniqsa Angliya va Fransiyadagi korrupsiyaga bo`lgan nafasi, ularning qonun chiqaruvchi va sud hokimiyatlarini boshqa sinflarni chetga surib qo`yish bilan manipulyatsiya qilishlarini kuzatib borgan sari kuchaygan. 1832-yilda Kuper bir qator xatlarda siyosiy yozuvchi sifatida ro`yxatlarga kirdi (Le National, Parijdagi jurnal). Umrining oxirigacha u bosma nashrlarda, ba`zan milliy manfaatlar, ba`zida shaxs manfaatlari uchun va tez-tez ikkalasi uchun birdaniga yozishni davom ettirdi. U o`zining fantastikasida ilgari surilgan siyosiy qarashlarini “Bravo” asarida namoyon etdi. “Bravo”da Venetsiya shafqatsiz bo`lgan joy sifatida oligarxiya "sokin respublika" niqobining orqasida yashiringan deb tasvirlangan.
Uning asarlarining hammasi Atlantika okeanining har ikki tomonida ham keng o`qilgan edi, ammo ba`zi amerikaliklar, Kuper Yevropa uchun Amerika hayotidan voz kechganiga e`tiroz bildirishdi - Yevropa romanlaridagi siyosiy subfuglar uning amerikalik auditoriyasiga qaratilgan ogohlantirish ekanligini anglamadilar. Shunday qilib “Bravo” asari Qo`shma Shtatlarda ba`zi tanqidchilar tomonidan taxminan baholangan. Kuperning romanlari butun dunyoda, jumladan, Rossiyada juda mashhur edi. Xususan, rus jamoatchiligining Kuper ijodiga katta qiziqishi, birinchi navbatda, “Pathfinder” asari taniqli rus adabiyotshunosi Vissarion Belinskiy tomonidan “Roman shaklidagi Shekspir dramasi” deb e`lon qilindi. Muallif Rossiyadagi ko`pchilik uchun ekzotik bo`lgan Fenimor ismining ismi bilan ko`proq tanilgan edi. Ushbu nom rus o`quvchilari orasida qiziqarli sarguzashtlarning ramzi bo`ldi. Masalan, 1977-yilgi Sovet filmida Fenimor sirlari (Tayna Fenimora), bolalar televizion mini-seriyasining uchinchi qismi Uchta quvnoq siljish deb nomlanuvchi dasturlar sirli begona kishi haqida hikoya qiladi.
“Amerikaning Volter Skott” deb nom olgan Kuper, Qo`shma Shtatlar adabiyotida tarixiy roman janriga asos soldi. Fenimor Kuper ijodi o`ziga xos xususiyatlari, xususan demokratizm, insonparvarlik, oddiy kishilar hayotini aks ettirishi bilan diqqatga sazovor.<sup>22</sup>
U o`z davrining mashhurlari Vashington Irving, R.V.Emerson, Nataniyel Xavsorn, German Melville va Vilki Kollins kabi yozuvchilar bilan yaqindan do`st bo`lgan va ularning baʼzilari Kuper ijodiga taʼsir qilgan.
Kuper kitob o`qishni juda yaxshi ko`rardi, bir kuni u bir ingliz romanini o`qib tugata turib xotiniga qarata “Men bundan ham yaxshiroq yozgan bo`lardim” deydi. Uning xotini Suzan esa uni o`z asarini yozishga undaydi va shu tariqa u o`z ijodini boshlaydi.
Fenimor Kuper ijodini, xarakteriga ko`ra, uch bosqichga bo`lish mumkin: Birinchi bosqich - 1821-1826 yillar. Bu davrda adib Amerika inqilobi ideallariga ishonadi, mamlakat burjua demokratiyasiga umid bog`lab, vatanining o`tmishiga yangi tartiblarni qarama-qarshi qo`yadi.
Kuper o`zining ilk asarini 1820-yilda eʼlon qildi. Bu asarni u Jeyn Austenning romanlariga o`xshatib yozadi, lekin afsus u muvaffaqqiyatli chiqmaydi. <sup>23</sup>
Ikkinchi asari “Shipiyon“ deb nomlanadi. U Volter Skottning bir to`plami asosida bo`lib, Amerikadagi sarguzashtlari haqidagi voqealarni o`z ichiga oladi. Bu asar bosh qaramoni Jorj Vashingtonning shipiyoni Janob Xarper haqida edi. Bu asar unga shuhrat keltirdi va anchagina boylik ham. Buning natijasida u oldin shug`ullanib yurgan fermerlik ishini tashladi. Keyin tezda yana bir qancha ishlarini chop ettirdi. 1823-yilga kelib, u “Jun Paypoq” turkumiga kiruvchi birinchi asarini nashrdan chiqardi. Bu asarning nomi “Pioneer”, yani o`zbek tilidagi tarjimasida “Chingachkuk fojeasi” deb nomlanadi. “Jun Paypoq” turkumiga kiruvchi asarlari asosan bosh qahramon Natti Bamponing yoshlik davridan to uning vafotigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi va bu asarlarni u jami yigirma yil ichida yozib tugalladi. Ammo u nashr ettirgan asarlar ketma-ketligi tartibi bunga to`gri kelmaydi. Bu turkumga kiruvchi asalaridan eng mashhuri bo`lmish “So`nggi Mohikan” Kuper Nyu Yorkdaligida 1822-1826-yillarda yozib tugallangan. Bu kitob bir necha bor nashrdan chiqarildi va hattoki bu asar asosida bir qancha teledasturlar va filmlar ham olingan.
Natti Bampo haqidagi ikkinchi roman “So`nggi Mohikan” da Angliya bilan Fransiya o`rtasidagi bosqinchilik urushlari bilan fransuz mustamlakachilari hindu qabilalarini shavkatsiz qirib tashlayotgani manzarasi chizib beriladi. Bu romanda Natti Bampo ingliz razvedkachisi Burgut ko`z laqabi bilan, hindu qabilasidan bo`lgan Jon Mohikan esa Chingachkuk laqabi bilan qatnashadilar.
1826-yilda Kuper rasman ismiga Fenimor nomini qo`shib oldi va shu yili Kuper oilasi bilan Yevropaga ko`chib o`tadi va u yerda u asarlari ketidan qancha foyda ko`radi hamda bolalarining yanada yaxshiroq ta`lim olishlarini ta`minlaydi. U Parijda Qo`shma Shtatlarning Konsuli sifatida faoliyat yuritadi, shu vaqt mobaynida esa ko`pgina Yevropa mamlakatlariga, jumladan Shvetsariya, Angliya, Italiya va Niderlandiyaga safar qildi. U Yevropadaligida ham yozishni davom ettiradi. Uning “The Red Rover” deb nomlangan asari Parijda chop etildi.<sup>24</sup>
“Josus” (1821), “Lokman” (1823), “Pionerlar” (1823), “Boston qamali” (1825), “So`nggi Mohikan” (1826) kabi romanlarida adib Amerika hayotidagi adolatsizliklarni, hind qabilalarining vahshiylarsha qirib tashlanayotganligini qoralaydi. Bu romanlarning qahramonlari vatanparvarlik, ozodlik ideallarini o`zlarida mujassamlashtiradilar. Ular yozuvchiga shon-shuhrat keltiradi.<sup>25</sup>
Ikkinchi bosqich - 1826-1833 yillarni qamraydi. Bu davr Kuper ijodining Yevropaga sayohat qilgan pallasiga to`g`ri keladi. Bu vaqtda yozuvchi “Mard” (1831), “Geydenmauer” (1832), “Jallod” (1833) kabi romanlarini yaratadi. Mazkur asarlar Yevropa mamlakatlari tarixiga bag`ishlangan. Yuqoridagi romanlarida muallif Yevropadagi monarxiya tuzumiga Amerika Qo`shma Shtatlaridagi respublikachilik tartiblarini qarama-qarshi qilib qo`yadi.²⁶
1832-yilda u partiya yozuvchilari ro`yxatiga kirdi va bir qancha maqolalarini chop ettira boshladi. Keyinchalik u goh o`z izlanishlaridan kelib chiqib yozdi, gohida esa milliylik, ona vatan uchun yoza boshladi. Lekin hech qachon ikkalasida bir vaqtning o`zida ijod qilmadi. “Bravo“ deb nomlanuvchi asarida Yevropalik respublikachilikka qarshi turuvchilarga hujum tariqasida o`z siyosiy qarashlarini aks ettirdi . Lekin bu asar Qo`shma Shtatlarda yaxshi kutib olinmadi. U yana o`z siyosiy qarashlarini o`z ichiga olgan bir nechta asarlar yozdi va uning asarlari ham Yevropada, ham Amerika Qo`shma Shtatlarida ko`pgina o`z kitobxonlariga ega bo`ldi.
1833-yilda Kuper Amerikaga qaytdi va “Xalqimga xat” deb nomlanuvchi asarini tezda chop ettirdi va unda u o`sha davrning eng siyosiy baxs-munozaralari haqidagi fikrlarini keltirib o`tdi. Va shu davrdan boshlab Kuper ijodining uchinchi bosqichi boshlandi. Bundan tashqari u Yevropaga ko`rgan kechirganlari haqida ham asarlar yozdi. 1834-yilga kelib u Kuperstounda avlodlaridan qolgan hashamatli Otsego saroyini qayta ochdi, biroq u uzoq turmadi va yana nuray boshladi. U bu yerda deyarli 16 yil davomida bo`lmagandi. Boshida u qishni Nyu-Yorkda o`tkazdi va yozni esa Kuperstounda o`tkazdi, ammo Otsego saroyini o`zining doimiy qarorgohi sifatida saqladi. 1833—1851 yillarni o`z ichiga olgan uchinchi bosqichda Kuper ijodida siljish yuz beradi.
Yozuvchining Amerika Qo`shma Shtatlari hayotiga, maqtalgan Amerika demokratiyasiga munosabatlari salbiy tus oladi. Boylik ketidan quvish avj olib, demokratik tushunchalar oyoq osti qilinayotganini ko`rgan adibning bu davrda yaratgan asarlari orasida eng e`tiborlisi “Monikenlar” (1835)da AQSH burjua tuzumi keskin hajv ostiga olinadi.
Yozuvchi ijodining uch bosqichini tahlil qiladigan bo`lsak, Kuper ijodining birinchi bosqichida demokratik tamoyillar va hindularning mustaqillik sari orzu-intilishlari tasvirlangan bo`lsa, ikkinchi bosqich adibning Yevropa mamlakatlariga qilgan sayohatlari to`g`risidagi sayohatnomalari va publitsistik maqolalarini qamrab oladi. Jeyms Fenimor Kuper hayotining so`nggi yillarida yozilgan AQSH burjua tuzumini tanqid ostiga oluvchi asarlar uning ijodining yakuniy, uchinchi bosqichiga kiradi.
1851-yilning 14-sentyabrida Kuper olamdan o`tdi va uni otasining qabrini oldiga dafn qilishdi. Bir qancha mashhur yozuvchilar, siyosatchilar va uning do`stlari vafoti munosabati bilan 1852-yilda uning sharafiga kecha uyushtirdilar. Insoniylik va vatan ozodligini e`zozlagan dunyodagi har bir kitobxon uchun Amerika adabiyotining gigantlaridan biri Fenimor Kuper nomi yaqindan tanishdir. Fenimor Kuper asarlari ayniqsa, romantik, ajoyib-g`aroyib, shiddatli hamda qahramonona voqealarning shaydosi bo`lgan yoshlar uchun g`oyat azizdir. Shuning uchun ham uning vatanparvarlik, jasurlik va ma`naviy go`zallik sari jahonning barcha tillarida qayta-qayta nashr etilmoqda.
Avstriyalik kompozitor Franz Shubbert o`lim to`shagida yotar ekan Kuper asarlarini ko`proq o`qishni xohlagan ekan. Fransuz yozuvchisi Onore de Balzak uning asarlaridan juda ham hayratlangan, Kuperning asarlari hozirgi kunda Yevropa va Osiyoning deyarli barcha tillariga tarjima qilingan. Balzak Kuper romanlarini o`qir ekan, zavqdan “bo`kirgan”. Belinskiy uning asarlarida buyuklik va bepoyonlikni ko`rgan. Lermontov esa bu yozuvchini hatto tarixiy romanlar otasi Valter Skottdan ham ustun qo`ygan edi.<sup>27</sup>
Kuper asarlarida ayol obrazlarini qo`llashda ham bir qancha kamchiliklarga yo`l qo`ygan – deydi baʼzi tanqidchilar uning asarlar haqida fikr bildira turib. Osvegodagi Nyu-York davlat universiteti Kuperning nomi bilan ataladi. Chunki Kuper bu yerda juda ko`p yashagan va bir qancha asarlarini shu yerda yozgan edi.
Garchi ba`zi olimlar Kuperni Romantizm oqimining vakili deya bahslashsalarda, Viktor Gyugo uni zamonaviy romanning buyuk ustalaridan ham mohirroq deya ta`riflagan. Kuperning ijodi Amerikalik taniqli yozuvchi Mark Tven tomonidan juda chuqur o`rganilib, tanqid ostiga olingan. M.Tvenning u haqidagi maqolasi Kuper ijodini yanada yaqindan o`rganishga yordam beradi. M.Tven ko`proq Kuperning “Izquvar” va “Chigachguk ulkan ilon” asarlarini tahlil qilib, ba`zi kamchiliklarini aytib o`tgan. Uning fikricha Kuper o`z asarlarida adabiyot qoidalariga zid keladigan bir nechta xatolarga yo`l qo`ygan. Kuper asarlarida ayol obrazlarini qo`llashda ham bir qancha kamchiliklarga yo`l qo`ygan - deydi baʼzi tanqidchilar uning asarlar haqida fikr bildira turib. Osvegodagi Nyu- York davlat universiteti Kuperning nomi bilan ataladi. Chunki Kuper bu yerda juda ko`p yashagan va bir qancha asarlarini shu yerda yozgan edi.
Jeyms Fenimor Kuper Amerika revolyutsiyasi davri haqida ham bir necha asarlar yozdi. “Josus” va “Lionel Linkoln yoki Boston Ittifoqi” kabi asarlari shular sirasidandir. Ikki asarni ham yozilish jarayonida Kuper ko`plab va keng qamrovli izlanishlar olib bordi va ikki asarda ha Revolyutsiya voqealarini kiritdi. Bu asarlar Kuper ijodida urush romanlari janriga qo`shilgan hissadir.
Amerika adabiyotida urush haqida yozish 1820-yillarga borib taqaladi. Revolyutsiya sentimental va gotik asarlarda zamon va makon rolini o`ynagan, ammo Kuperning “Josus” romani nashr etilmagunga qadar hech qaysi bir asar urush romani sifatida tasvirlanmagan.
Keyingi o`n yillik ichida Kuper yana bir Revolyutsion asar, “Leonel Linkoln yohud Boston Ittifoqi”(1825) nomli romanni yozdi. Adabiy tanqidchilar yuqoridagi ikki romanni ham tarixiy romanlar deb atashadi.
Ernst Leyzining aytishicha, “Tarixiy roman – bu o`tmish voqealari haqida yozilgan romandir”.²⁸
Kuper “Josus” romanini tarixiy romanlar kitobxonlar tomonidan ijobiy qabul qilingan davrda yozgan. 1814-yilda Volter Skot birinchi bo`lib “Veyverli” nomli tarixiy romanni yozadi va bu roman AQSHda ko`plab nusxada sotiladi. 1820-yillarda tarixiy romanlar adabiy janrning eng mashhurlaridan biriga aylandi. Bu yillar ham millatchilik urushlari davom etgan davr hisoblangan. 1812-yilda AQSH va Britaniya o`rtasida bo`lgan urush voqealari ham Kuper singari yozuvchilarga asar yozish uchun yana bir mavzu bo`ldi.
Kuper Volter Skot asarlari asosida ham tarixiy romanlar yozdi. Kuper tomonidan 1826-yildan oldin yozilgan oltita romandan uchtasining zamon va makoni Mustaqillik uchun urush joylari bo`lib xizmat qilgan.
Garchi Kuper tarixiy romanlar yozish qulay davrda yashab ijod qilgan bo`lsada u revolyutsiya davri namoyandalari bilan ham tanishgan. Kuperning oilasi revolyutsiya urushlarida ishtirok etmagan bo`lsada, uning otasi Villiam Kuper revolyutsionerlar bilan aloqada bo`lgan, va Kuperni revolyutsiya asoschilari Jon Jey va Aleksandr Hemilton bilan tanishtirgan.<sup>29</sup>
Kuperning ta`kidlashicha “Josus” romani g`oyasdini unga Jon Jey bergan va u Kuperni moddiy tomondan ham qo`llab quvvatlagan.³⁰
Jeyms Fenimor Kuper o`z davrining romantik yozuvchisi sifatida tanilgan. Uning asarlari tabiat go`zalligi, individuallik, his tuyg`ularga tayanish va insoniyatdan yaxshilikni meros qilib olish kabilarga urg`u beradi. Kitobxon e`tiborini tortish maqsadida yozuvchi o`z asarlarida u shubha, hayrat, o`z qahramonlarining ijobiy va salbiy taqdiri kabi xususiyatlarni asarida mujassamlashtiradi. Kitobxonlar qiziqishini e`tiborga olgan holda uning asarlari turli mavzular, tarix va san`at, madaniyat, hayot va muhabbat kabilarda yozilgan.<sup>31</sup>
Insoniylik va vatan ozodligini e`zozlagan dunyodagi har bir kitobxon uchun Amerika adabiyotining gigantlaridan biri Fenimor Kuper nomi yaqindan tanishdir. Kuperni vatanga bo`lgan pok muhabbati uchun, o`z mustaqilligi yo`lida qahramonona kurash olib borayotgan mazlum xalqlar va qabilalarga beqiyos hurmati va hamdardligi uchun sevadilar. Balzak Kuper romanlarini o`qir ekan, zavqdan “bo`kirgan”. Belinskiy uning asarlarida buyuklik va bepoyonlikni ko`rgan. Lermontov esa bu yozuvchini hatto tarixiy romanlar otasi Valter Skottdan ham ustun qo`ygan edi. Fenimor Kuper asarlari ayniqsa, romantik, ajoyib-g`aroyib, shiddatli hamda qahramonona voqealarning shaydosi bo`lgan yoshlar uchun g`oyat azizdir. Shuning uchun ham uning vatanparvarlik, jasurlik va ma`naviy go`zallik sari jahonning barcha tillarida qayta-qayta nashr etilmoqda.
Adabiy tanqidchi Merius Bevley Kuperning “Jallod” asarini Amerika am`analarining simvoli deb ta`kidlaydi va Kuperning bu asari Amerika orzusi bilan bog`liq deb hisoblanadi.<sup>32</sup>
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, Romantik oqim namoyandalaridan biri bo`lmish James Fenimor Kuper romannavislar orasida o`zining ko`p qirrali ijodi bilan ingliz adabiyotiga salmoqli ta`sir o`tkazgan. U o`z davrining mashhurlari Vashington Irving, R.V.Emerson, Nataniel Xavsorn, German Melville va Vilki Kollins kabi yozuvchilar bilan yaqindan do`st bo`lgan va ularning ba`zilari Kuper ijodiga ta`sir qilgan. Universitetni tugallay olmagan bo`lsada nafaqat adabiyot, balki siyosat sohasida ham o`z o`rnini egallay olgan zabardast yozuvchi sifatida yozuvchilar orasida muhokamalarga sabab bo`lgan.

2.