Инновация

5.
 
Иш ҳажмининг кўпайиши раҳбар ўқитувчилар фаолиятида 
ўзгаришларни режалаштирмаса, шунда қўрқиш пайдо бўлади. 
6.
Янгилик киритувчи инициатори (ғояли одам) хурмат ва ишончга эга 
бўлмаса. Афсус, кўпинча ўқтувчилар лойиҳага эмас, унинг муаллифига 
қарайди. Агар бу инсоннинг ҳурмати кичик бўлса, педагог унинг қадрилигига 
қарамай, бу одамга ишончсизлиги унинг ғоясига ўтказилади. Ўқитувчи 
ижодининг муаммоларини шахсиятнинг ахлоқий муносабатига қараб мулоҳаза 
қилиш мумкин. Қанча одамдан фойдали ғояларни топса, шунча унинг 
савобий кучига қаратилган ёки эгоистик ҳислар уни бошқаради деб уни 
жавобгар деб қўяди. Агар ижодий активлик асоссиз ва абсолют қадриятларга 
эътиборини қаратмаса, демак бу активлик жуда хавфли. Ёш
ўқитувчининг 
билим бериш ва касбий фаолиятида ижодий ривожланиши учун кўп 
вариантли ечимларга олиб борувчи машқларни топмаганлар. Клари М.Внинг 
«Чет эл педагогик изланишларда таълимотнинг педагогик моделлари» 
монографиясида катта синф ўқувчилар билан дарсларни ташкиллаштириш 
асосига киритилган қуйидаги масалалар тақдим этилади: 
Ижодий яратишларда ички тўсиқларни йўқотиш. Ўқувчилар ижодий 
изланишга тайёр бўлса, уларга ўқувчилар ва ўқитувчилар билан ўзаро 
муносабатларда ўзида ишончни ўрнатишга ёрдам бериш лозим. Уларнинг 
қабул қилинадими ёки улар устидан куладими, хавотирланишига йўл 
қўймаслиги керак. Улар хато қилишдан қўрқмаслиги керак: 
Онгсизлик ишга эътибор бериш. Агар муаммо диқкатнинг марказида 
жойлашмаса ҳам, биз миянинг онгсиз қисми унинг устида ишлайди. Айрим 

---

66 
ғоялар бир ойга чиқиб қолса: уларни вақтида эсалаб қолиш керак, ҳамда 
тушунтириб, жойлаштириб қўйиш ва фойдаланиши керак: 
Баҳолашдан четда юриш. Бу ҳам ўқувчиларнинг ғоялар оқимини 
кенгайтириш, муаммонинг устидан эркин фикрлашига кўпроқ вақт ва эътибор 
беришга имконият беради. 
Ўқувчиларга ижодий изланиш ва янги тасаввур -боғланишларнинг 
топилиши учун метафора ва ўхшатишларни ишлатилишига имконлар ҳисобига 
кенгаяди. 
Ўрта ва олий мактабларда ихтиролар билан ишлаши образли тафаккурга 
чақириш, образларнинг яратилишида ва уларни англашига йўналишида 
спанталликнинг бирлашувини киритади. 
Ақлий машқлар имкониятини бериш. Бошқа ҳолатларда ўрганиши учун 
ўқувчиларга машқлар берилади; сабаби - ечимни топиш ҳолатда улар ўзгача 
ҳис этади, ўзини йўқотишга йўл қўймаслик; 
Тасаввурнинг активлигини қўллаб - қувватлаш бу ижодий ўйлашнинг 
асоси бўлади. Тасаввурни, ҳаёлни ўз жойига қўйиш, уларни назорат қилиш. 
Ички озодалик, яратиб бўлгандан сўнг, ҳамма гаплар мулоҳаза қилинади ва 
кўринади; 
Ўзлаштиришни ривожлантириш, сезиш, ўзлаштиришни кенгайтириш 
ва тўлдиришларни кучайтириш: 
Ўқувчиларга уларнинг ижодий фаолиятида маъносини умумий 
йўналишларини 
англашга 
ёрдам 
бериш, 
ўз 
имкониятларнинг 
ривожланишини билиш. Шундай тушунчасиз ижодий фаолиятини 
кучайтирадиган машқлар ўйин деб ўзлаштирилади. 
Боя санаб ўтилган маслаҳатлар эркин мулоқотда, фикр-алмашувда, 
ижодий баҳслашувда экспериментал иш жараёнида бўлиб ўташи мумкин. 
Машғулотларнинг ташкилотида шарт-ўқувчиларни ижодга шахсий 
киритиши экан. Шундай таълим билим, идрокларни шахсият соҳасининг 
шаклланишига киритади, катта синф ўқувчилари очиқ, ўзлаштириш ва 
бошқа нуқтаи назарини тушуниши учун қобилиятларни ривожлантиради. 
Мисол учун қобилиятлар ривожланишининг натижасини кўриб 
чиқамиз: «Шуни кўриб ўтиш керакки, ҳозир нималарни мулоҳаза қилса, 
ҳаммаси тушунармикан... Нимага у ўз қарашга мени ишонтирмоқчи?». 
Менимча: «маълумотларим етарли эмас: етмаган тўла - тўкисларни билиб 
олсам, яхши бўлади... У ноҳақ деб билдиряпманми, ёки очиқчасига ўз 
муносабатимни билдиряпман? Бу ҳолда ишончлироқ ва мен ўз 
фикримни ўзгартиришим керак»... 
Ўқувчиларда ижодий фикрлаш ривожланиш методларини ва мазмунини 
дидактик излаш билим ва усулларини шакллантиришда олиб келди. 
Шундай тадқиқий ориентация ўқув жараёнига педагогик ёндашувни ўзига 
киритади, шуларда таълимнинг мақсади ёш ўқитувчиларда янги тажриба, 
касбий - тадқиқий фаолиятнинг қуролланишининг, ролли ва ўхшатиш 
моделлашларини ўзлаштириши имкониятини яратади. 
Болалар томонидан мазмунан маълумотларни ўзлаштириши билан 
боғлиқ бўлган конкрет шаклларда мурожаат қиламиз. Таълим моделларининг 

---

67 
мисоллар орасида биз муаммоларни тизими ечими асосида ижобий 
изланишнинг ташкиллаштиришини баҳслашув ва дидактик ўйинларини 
ажратамиз. 
Санаб ўтилган моделлар орасида биз дидактик ва ролли ўқув ўйинларга 
алоҳида жой берамиз. 
Дидактик ўйинлар методикасинниг асосийлари уларнинг тизимида 
ўрнатилган, шу ерда 4 босқични ажрата бўлади. 
Ориентация - ўрнатиладиган мавзунинг тасаввури, ўхшатилиши ва 
унинг қоидалар ҳарактеристикаси, ўйин мулоҳазаларининг баёни, ўйин 
ўтказишда унинг саҳналаштириши, ўйин мазмунининг деталлар ишлаб 
чиқариши катта аҳамиятга эга. Саҳна - бу ўйиннинг ташкилий ва сюжетли 
схемаси, умумий режа, экан. 
Саҳна одатда ўз ичига шундай билимларни киритади: қийин ҳолатнинг 
тасвири, ўйин атрибутлари: ўйин ҳаракатларининг ўйин қатнашувчиларнинг 
репертуар ишлаб чиқариш; ўйин қатнашувчилар учун методик 
кўрсаткичларни яратиш.