Инновация

 
ИНТЕРАКТИВ ЎҚИТИШ ШАКЛЛАРИ 
 
Операцион компонентлар инновация фаолиятида инновация ўйинида 
аниқ кўринади. Инновацион ўйин ижтимоий технологиясини махсус 
кўринишидек қурилади, ўзига муаммолар ечимининг дастурини киритади, 

---

128 
ташкилотнинг, иштирокчиларнинг ривожланишини текширади. 
Дастурнинг ўйинлари ўзига инновация ишлаб чиқариш қарорларини, 
(ечимини) 
янгиликлар 
лойиҳаларини, 
жорий 
этиш 
дастури, 
ташкилотларнинг ўқиши, ўйиннинг текширилиши олиб киради,. 
Биринчи босқичда қарорлар ишлаб чиқарилади. Асосий мақсад бу 
ташкилотнинг инновация кунини ишлаб чиқариш, бир неча муаммоларнинг 
ечими, чиқарилган қарор самарали тарзда бажариладиган бўлиши лозим. 
Ташкилот методлари кўпинча, бу талабларни қониқтирмайди, Шунинг 
учун қарор қилиш учун, кўпчиликнинг иши олинади, стандартсиз қарорларга 
йўлантирилади. 
Муқобил турларнинг кўплиги, янгиликлар бу методларни сифатли 
ишлатишга юборилади. Кўпчиликнинг иши муаммолар ечимини олий 
даражада ҳал этиш даражасида бўлиб чиқади. 
Иккинчи 
босқичда 
инновацион 
муаммоларнинг 
ечимлари 
лойиҳалаштирилади. Объектнинг хоҳлаган ҳолатини лойиҳаларда ишлаб 
чиқарилган ва ривожлантиришга истиқболини очиб беради. Ўйинда энг 
камида иккита лойиҳа ишлаб чиқарилган. Бу лойиҳаларни алоҳида гуруҳлар 
бажаради. Лойиҳада сўнгги моментлар: муаммо, мақсад, функционал 
махсусфизика, муаммоларни амалий ҳал этиш учун қуроллар, объектнинг 
натижали ҳолати, базанинг материал шарти, ўз шаклланишнинг механизми 
ва эффектнинг ўлчам воситалари асослаб берилади. 
Кейинги босқич дастурнинг ҳолати, янгиликлар. Дастур ўзига шу 
босқичларнинг ёзилиши ва киритилишини таъминлайди. 
Келажак ҳаракатнинг ёзилиши учун муаммо ажратилиб чиқади ва 
мақсад қуйилади, кейин янгиликнинг ҳар қадами, келажак натижалари ҳамда 
лойиҳанинг жорий қилиниши, қўлланилиши шрганиб борилади. 
Муаллифлар 
ҳар 
бир 
мактабнинг 
янгиланишида 
универсал 
технологиядаги экспериментлар туради, деб ҳисоблайдилар. 
Олимлар 
ташкилот 
бошқармасининг 
жиҳатлари 
сифатида 
ва 
инновацияли ишлаб чиқариш, ўзлаштиришни сўнгги: диагностик, 
прогностик, ташкил этувчи машғулотлар ва умумлаштирувчи босқичларга 
бўладилар. Педагогнинг инновацион ишининг контексти мантиқан шундай: 
муаммони танлаш, мавзуни шакллантириш, долзарблик тушунчаси, мақсад 
қуйиш, номини ўзгартириш, масала, фараз устида ўйлаш, босқичларнинг 
базаси, мезонлар муддати, йўлини танлаш, натижани ва жараённи кузатиш 
экспериментлари амалга оширилади. 
Масала моҳиятининг принципиал муҳим қисмларинигина бердик, чунки 
инновация фаолияти бу фақатгина ўқиш эмас, балки уларни эгаллаб 
олишдир, педагогик инновациянинг қабул қилиниши, инновацияни 
киритилишининг ечими, қарорнинг қабул қилиниши, психологик жиҳатдан 
инновацияли фаолиятга тайёрликдан иборат. Кўпинча, қарорни қабул 
қилиш, деб жараённинг бир муқобил турини бир нечтасидан олиш, уларда 
педагогнинг ўзи фаолиятчи бўлиб чиқади. Бир холларда биринчи режага 
шундай 
психологик 
ҳоллар 
жараён 
ечимига 
киради, 
ечимнинг 
мотивациясининг ечими, қабул қилинган қарорга жавобгарлик бўлиш, 

---

129 
танлаш ҳуқуқига эга бўлиш, тушунчасига эга бўлиш, қарорларни баҳолаш ва 
ҳ.к. Шунда педагог бир нечта педагогик фаолиятларига эга бўлиши мумкин 
ва шулардан бирини танлаши мумкин, ёки муомалани ечимини топиши 
керак. 
Фаолияти тасдиқланган норма усулини ўзлаштириб, объектив 
шартларига суяниб педагог ўзи қилади, ўзини фаолияти ишлатилишини 
усулларини қабул қилади. 
Ҳамда педагогнинг ижодий жараён сўнгги босқичлари тавсия қилинган: 
1. Муомалани тушуниши 
а) Бор факторларни тушуниши; 
б) муомалани пайдо бўлиши; 
в) савол қўйилиши. 
2. Муаммони ечими 
а) Гипотезини ишлаб чиқиш;
б) ечимнинг ривожланиши; 
в) принципни очиб ташлаш; 
г) тўпланган ечим ва мулоҳазани ишлаб чиқиш. 
Хулосани текшириш: Умуман ўқитувчининг инновацион ечиши умумий 
психологик қонуншунослиги негизида, ҳар қандай инсон ҳаракати учун 
ҳарактерли бўлган баъзи бир педагог ечиш асосида қурилган. Эвристик 
жараён ижодий ҳаракат излануви, аниқ марказни ташкил этади. Бу жараён 
инновацион ҳаракатнинг баъзи бир этапиалорида иштирок этади: қачонки 
ўқитувчи болага билим ва тарбия беришнинг умумий концепцияси маълум 
бўлганда ва қачонки янги концепция қуриш талаб этилганда биринчи ҳолда 
педагог аниқ манбаларга мурожат қилиб, вариациянинг барча имкониятини 
ҳисобга олган ҳолда, уларнинг маъносини ҳаракат изчиллигининг маълум 
ечимини ўзгартириш. Фақат шундай шароитдаги мослашув машҳур 
педагогик масалалар, ечим бўлиши мумкин, акс ҳолда у абсамот стандарт 
ҳолатга мослашган қарама-қарши қабул қилишга ўрин беради. Янги 
концепциянинг шаклланишида ўқитувчи ҳар доим ноаниқ муаммоли 
шароитини енгиб чиқишда режа сифатида фойдаланади. 
Субъектив ноаниқлик шароитдаги ҳаракат, инновацион хулқнинг 
ҳарактерли хусусияти масаланинг объектив ноаниқлик сифатида ҳам, 
аниқлик сифатида ҳам ечими сифатида намоён бўлади. Фаолиятнинг шу 
жиҳатига асосланиб, эвристик жараён бошқарувини ва уларнинг 
шаклланишини амалга ошириш мумкин. Муаллифлик программаси 
яратилишининг биринчи этапида ёки концепциянинг ноаниқлик шароитида 
фикрнинг интуитив юриш қидирувнинг йўналишини аниқлаш мумкин. 
Программанинг қурилиш ўлчамига кўра қидирув доираси қисқариб, аниқроқ 
бўлиб боради ва «ўрнига» интуктив ҳаракатлар билан ақлан назорат 
қилинган логик фикрлаш улар учун мақсадга мувофиқ бўлган чегаралар 
вужудга келади. Шундан қилиб чиқиб, формал операция шунингдек 
эвристик қидирувда ҳам иштирок этади, лекин формал бўлмаган компонент 
ечимини боса олмайди, у ва бу ечимга эга бўлган аниқ функция ва ўзининг 
муносабатини татбиқ қилишни таъминлайди. 

---

130 
Асосий педагогик фаолият, профессионал фаолиятдаги мақсадларига 
эришиш учун ўқитувчи ҳар доим ижодий масалаларни ҳал қилади. Шунинг 
билан бирга қандай қилиши кераклича ҳақида ҳаракат қилиб қарор қабул 
қилади. Шулардаги ҳар бир савол ўзининг фактор кўринишига эга. 
Ҳар хил маънодаги ҳаракат ўзининг ҳар хил талабларига эга бўлган 
структурага индивидуал психологик сифат, шунингдек масала ечимидаги 
жараёнга ўзининг муносабатини кўрсатади. Бу ерда маънолар курашидаги 
юзага келаётган қуринмалар, эмоционал муносабатдаги психологик Тусийқ 
катта роль ўйнайди. Масала ечишидаги сифат субъект фаолиятининг кўп 
жиҳатларини аниқлайди. Ҳаракат фаолиятининг ички шароитида доимийлик 
қоплайди, фаолиятнинг нафақат операцион томонлари ўзгаради, балки 
психологик миханизм ўзгаришига, профессионал имкониятларининг 
ривожаланишига олиб келади. 
Шунинг учун ўқитувчи онгли равишда ёки ўз-ўзидан ўзининг бебаҳо 
ишининг сифат учун қўллайди, шунинг билан бир вақтда индивидуал иш 
фаолиятини изчил қилади. «Ушбу ўқитувчи учун қайтарилмас вариант 
сифатида қўлланилади». 
Педагогик фаолиятнинг ўзига ҳослиги умуман ўқитувчидан ўзининг 
индивидуал стилига эга бўлишини, янги шароитда унинг чегараланганлигини 
талаб қилади. Ўқитувчининг инновацион ечиш қабул қила олиши, баъзан 
таваккал қилиш, можароли масалаларни муваффақият билан ҳал қилиш 
инновацион 
тўсиқни 
олиб 
ташлай 
олиш 
педагогик 
фаолиятнинг 
муваффақиятли татбиқи зарур шароит яратади. 
Тажрибалар шуни кўрсатадики, жуда кўп бўлмаган ўқитувчилар 
маъноли ва юқори поғонадаги ҳар нарсани ўз жойига ишлатиш ва интирактив 
усулларни қўлга киритганлар, шунинг учун инновацион компонентлар 
фаолияти, аниқ психологик механизм ривожланиши ва қидирув технологияси 
позитив таъсир қилиши керак.