Innovatsiya-ziyo
Download 3.84 Mb. Pdf ko'rish
|
nutq madaniyati. raupova l
- Bu sahifa navigatsiya:
- Turqingni soginib jonon
|
kelib qoladi!
- Xalq yig Hlsin, dedimmi, y ig ‘ilsin ! Qorovul hayrondan-hayron bo4di. Turib-turib... g'ashi keldi (Tog‘ay Murod) Til imkoniyati barcha uslublarga teng moslashgan. Tilda bejiz sinonimlar mavjud emas. Sinonim boTgan har bir so‘z, ibora, birikma va gap har xil uslub uchun moTjallangan. Yuqorida aytganimizdek, til imkoniyatidan foydalanish uchun nafaqat bu so‘zlaming tilda borligini, balki ulami qachon, qanday sharoit va vaziyatda qoTlashni ham bilish lozim. Turqingni sog'inib jonon deyilmaganligi kabi jamolingni sovurdab yuv ham deyilmaydi, albatta. Ba’zilaming aftingni art, basharasi tanishga о 'xshaydi deganlarini eshitganmiz. Bu til birliklarining uslubiy xoslanishini bilmaslik yoki unga e ’tibor qilmaslikdir. Nutq tu rlari. Nutq rasmiy va norasmiy turlarga boTinadi. Yozma nutqning so‘zlashuv, badiiy, publitsistik uslublaridagi nutq norasmiy nutq hisoblanadi. Shuning uchun bu uslublarda nutq egasi erkin harakat qiladi. Nutqdan maqsad va uning kimga moTjallanganligiga qarab nutq egasi til birliklaridan istaganicha foydalana oladi. Masalan, so'zlashuv nutqida so‘zlovchining adabiy yoki sheva unsurlaridan, ilmiy terminlardan foydalanishini, jumlalarning toTiq yoki notoTiq bo‘lishini, imo-ishora vositalarini qay tarzda qoTlashini hech kim nazorat qilmaydi va xmga baho berib o'tirmaydi. So‘zlovchi faqat nutq 22 sharoiti, nutq vaziyati va hamsuhbatning kimligidan kelib chiqqan holda o‘zini o‘zi nazorat qiladi. Badiiy va publitsistik uslub nutqi haqida ham shunday deyish mumkin. Rasmiy va ilmiy uslubdagi nutq rasmiy nutq hisoblanadi. Rasmiy nutq o'matilgan qoidalar asosida tashkil etiladi. Ma’ruzalar, dokladlar og‘zaki ko‘rinishda bo‘lganda ham, rasmiy nutq hisoblanadi. Shuning uchun bunday og‘zaki nutq bilan yozma nutq orasida jumlalar qurilishi, so‘zlaming qoilanishida farqlar kam seziladi. Rasmiy doiralarda norasmiy, norasmiy doiralarda rasmiy nutq tinglovchilar uchun noqulay holatni keltirib chiqaradi. Buning yorqin misolini yozuvchi Abdulla Qalihor “Nutq” hikoyasida eming o‘z uyida xotiniga so‘zlagan nutqi misolida yorqin ifodalaydi: Download 3.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|