Innovatsiya-ziyo
Download 3.84 Mb. Pdf ko'rish
|
nutq madaniyati. raupova l
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch tushunchalar: notiq, nutq, voiz, va ’z, та ’ viza, ilhom nazariyasi, izhor nazariyasi, taqlid nazariyasi, ijtimoiy kelishuv
|
Internet saytlari:
1. www.ziyo.net 2.www. thinsan.com 3. www. ufomm.uz 4. www.literature.uz SHARQ NOTIQLIGI TARIXL MARKAZIY OSIYODA NOTIQLIK VA NUTQ MADANIYATI Reja: 1. Sharqda tilning paydo boTishi haqidagi qarashlar. 2. Sharq nutq odobi haqida. 3. Turkiy mutafakkirlar so‘z va nutq madaniyati haqida. Tayanch tushunchalar: notiq, nutq, voiz, va ’z, та ’viza, ilhom nazariyasi, izhor nazariyasi, taqlid nazariyasi, ijtimoiy kelishuv nazariyasi, Kaykovus, Ibn Sino, Farobiy, Koshg ‘ariy, Alisher Navoiy. Sharqda, jumladan, Markaziy Osiyoda yashab ijod qilgan shoir va olimlar ham til va nutq, notiqlik, voizlik bo‘yicha o ‘z qarashlarini ilgari surishgan, ko‘plari “Qur’on”ni targ‘ib qilish bilan bogTiq ravishda 33 so‘zning kishilik jamiyatidagi o ‘mi, m a’nosi, undan o‘rinli va samarali foydalanish to‘g ‘risida qimmatli fikrlami bildirishgan. Sharqda tilning paydo bo‘lishi haqidagi qarashlar. Musulmon filologlari VIII asrda so‘zlaming tashqi tovush tomoni bilan mazmuni o'rtasidagi o‘xshashlikni keng muhokama qilishgan. Ibn Jinniyning guvohlik berishicha, bu bilan dastlab Xalil ibn Ahmad shug‘ullangan. Shu an’ana ta’sirida A ’bad ibn Sulaymonning fikrlari rivojlandi. Bu nazariya bo‘yicha til - insonning tabiiy tovushlarga bo‘lgan moyilligi, ularga taqlid qilishi natijasida yuzaga kelgan. Bu “tabiiy (tabiat) nazariya” islom ruknlariga ancha erkin munosabatda bo‘lgan mazhab va yo‘nalish vakillari (jumladan, namoyandalari Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Ahmad Farg‘oniy kabi olimlar bo‘lgan mutazalliylar) tomonidan ilgari surilgan va rasmiy islomiy - izhor (ilohiy ne’mat) nazariyasiga zid edi. Izhor nazariyasi, Bu nazariyaning asoschisi Al-Ashafiy deya e’tirof etiladi. Biroq bu ta’limot undan-da ilgari Abu Ali al-Jubba’ ishlaridayoq ilgari surilgan edi. Izhor nazariyasining asosini qur’oniy ta’limot - tilni Alloh Odamga tayyor holda in’om etganligi, izhor etganligi tashkil qiladi. IX asrda rasmiy islomiy ilohiyotda - Kalomda izhor nazariyasi qabul qilinib, mutazalliylar yon bosgan ijtimoiy kelishuv nazariyasi shakkoklik sifatida qoralandi. Ilhom nazariyasi. Bu ta’limotga ko'ra, birinchidan, insoniyatning birindii umumiy tili - arab tili bo‘lgan va u Olloh tomonidan yaratilgan. Olloh bu tilning butun boyligini Odam Atoga birdaniga bermagan - Tangri izhorlarining mahsuli bo‘lgan arab tili asoslari bilan oz miqdordagi leksika Odamga berilgan. Keyinroq esa zarurat asosida barcha qabilalarga qo'shimcha ravishda berib borilgan va boyitilib- boyitilib, faqatgina Muhammad alayhissalomga tilning butun boyligi ma’lum qilingan. Bu islomiy nazariyalaming barchasida tilning rivojlanish manbai ikkita - Alloh va odam, jamiyat ehtiyojlari. Alloh tilni, uning ichki qonuniyatlarini belgilagan va Odamga bergan. Ijtimoiy kelishuv nazariyasi. Ayrim qarashlarga ko‘ra, Odam farzandlari hayot va jamiyat ehtiyojlari asosida tilni Alloh belgilagan qonuniyatlar (yangi so'zlar yasash, boshqa tillardan so‘z qabul qilish, so‘z va qo‘shimchalarni boshqa - ko‘chma m a’nolarda qo‘llash, ijtimoiy kelishuv, shoir, voiz va adiblar nutqining ta’siri kabilar) 34 asosida boyitib, o‘z ehtiyojlariga moslashtirganlar. Jumladan, Al- Harasiy ijtimoiy kelishuv nazariyasi borasida ta’kidlashicha, jamiyatda til predmet va tushunchalarga ishora qilish, shuningdek, fikmi bir- biriga ma’lum qilish uchun kerak bo‘lgan. Dastlab til faqat undoshdan iborat edi, biroq keyimoq odamlar ikki, uch, to‘rt, besh undosh va unlilardan iborat bo‘g ‘in va affikslar hosil qilganlar va nihoyat til yaratilgan. Download 3.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|