Innovatsiya-ziyo

aeroflot, shtamp, shtraf, zoologiya kabi so'z shakliy yozuv asosida 
yozilmoqda. Shunisi muhimki, o'zbek tili talaffiizi uchun qiyin bo'lgan 
ba’zi baynalmilal so'zlar hozirgi orfografiya qoidasi bo'yicha istisno 
tarzida tilimizning talaffiiz xususiyatiga moslab yoziladi va talaffiiz 
qilinadi. Bunga kiosk - kioska, propusk - propuska, otpusk - otpuska 
kabi so'zlar misol bo'la oladi. Bu tip so'z ba’zan o 'z holicha ham 
yozilmoqda: bank, tank, disk kabi.
Ayni vaqtda orfografiya tamoyili orasida uzviy aloqa ham mavjud. 
Oilaviy, Navoiy kabi so'zning oxiridagi -viy, -iy qo'shimchasi tarixiy- 
an’anaviy yozuvga ham, shakliy yozuvga ham mos keladi.
G ram m atik me’yor. O'zbek tili grammatikasi tilshunoslikning 
nazariy 
jihatdan 
mukammalroq 
ishlangan, 
so'z 
shakllari, 
qo'shimchalar, 
so'z 
birikmalari 
va 
gap 
tuzilishi 
ancha 
me’yorlashtirilgan bo'limi sanaladi. O 'zbek tilshunosligida sheva va 
lahjalar bilan qiyoslangan holda adabiy til uchun turlovchi, tuslovchi, 
so'z yasovchi qo'shimchalaming eng ma’qul variantlari tavsiya etilgan 
va morfologik me’yor sifatida belgilangan. Ammo nutqda bu
53

---

me’yorlarga hamma vaqt ham rioya qilinmayapti. Ulaming 
ayrimlarigaginato‘xtalib o‘tamiz.
Nutqda ko‘pincha qaratqich va tushum kelishigi qo‘shimchalari 
farqlanmasdan, -ning o'm ida -ni qo‘shimchasini qo'llash holatlari 
kuzatiladi. Misollar: Maryamxonim... Dod, zolimni dastidan (Hamza). 
Bu holat persona] nutqi sifatida qaralganda o'zini oqlaydi. Lekin 
me’yoriy nuqtayi nazardan to 'g 'ri emas. Direktorni xonasida ко 'rdim 
(“Direktoming xonasida ko'rdim”) gapida qo'shimchaning noto'g'ri 
ishlatilishi gap mazmunini butunlay o‘zgartirib yuborgan.
Sifat yasovchi -li va ot yasovchi -lik qo'shimchalari ham nutqda 
ba’zan farqlanmaslik holatlarini ko‘rishimiz mumkin: xorazmlik