Innovatsiyalar vazirligi jizzax politexnika instituti

3.2. Respublikamizda hududlarida yillar ishlab chiqarilgan sanoat mollari hajmining samaradorligi tahlil natijalari

Hududlar	2016 (mlrd.so’m)	2017 (mlrd.so’m)	2018 (mlrd.so’m)	2019 (mlrd.so’m)	2020 (mlrd.so’m)	2021 (mlrd.so’m)	2021 dan 2020 o’sish %	Respublikada ulushi % (2021)
O`zbekiston Respublikasi	48 253,8	59 690,4	83 512,6	110 321,0	129 348,6	155 159,1	119,9
Qoraqalpog`iston Respublikasi	1 088,8	1 209,2	1 815,0	2 377,6	2 804,2	2 945,6	105,0	1,9
Andijon	5 313,5	9 853,1	21 385,4	26 179,4	27 490,4	25 823,9	93,9	16,6
Buxoro	2 635,9	3 112,1	3 661,3	5 311,1	6 701,9	8 570,2	127,9	5,5
Jizzax	1 053,4	1 299,5	1 821,5	2 351,6	2 992,9	4 009,7	134,0	2,6
Qashqadaryo	2 577,2	2 549,3	2 891,7	3 899,8	4 947,4	4 660,9	94,2	3,0
Navoiy	2 139,2	2 193,6	2 528,3	3 243,4	3 896,5	4 342,5	111,4	2,8
Namangan	2 413,4	3 090,5	4 135,6	6 030,0	6 442,2	8 303,8	128,9	5,4
Samarqand	5 079,8	5 919,2	7 848,2	8 745,3	11 836,0	1 4381,9	121,5	9,3
Surxondaryo	985,2	1 068,4	1 218,0	1 601,3	2 161,1	2 640,6	122,2	1,7
Sirdaryo	1 404,0	1 516,6	1 895,2	2 840,3	2 812,3	3 718,9	132,2	2,4
Toshkent	6 250,0	5 785,5	7 700,9	10 859,0	14 517,4	19 981,5	137,6	12,9
Farg`ona	3 316,3	3 740,8	4 530,1	7 216,3	10 360,9	11 763,9	113,5	7,6
Xorazm	1 671,2	2 374,3	3 904,7	5 673,9	6 448,3	8 591,6	133,2	5,5
Toshkent sh.	11 700,7	14 275,8	17 840,1	21 997,7	24 984,3	35 424,2	141,8	22,8

Xulosa

Innovatsiya samaradorligi kontseptsiyasi innovatsion menejmentning eng munozarali va muammoli jihatlaridan biridir. Innovatsion loyihalar samaradorligini baholash zarurati quyidagi holatlarda yuzaga keladi:
-faoliyatning turli sohalarida ko'plab innovatsion loyihalar mavjud bo'lganda, turli xil biznes bo'linmalari va ularni moliyalashtirish ustuvorligi to'g'risida savol tug'iladi;
-innovatsion loyihani ishlab chiqishning dastlabki bosqichida, loyiha-maqsad guruhida innovatsion g'oyani amalga oshirish uchun bir nechta muqobil loyihalar paydo bo'lganda va eng samarali variantni tanlash masalasi tug'ilsa;
-innovatsion loyihaning yakuniy bosqichida uning samaradorligini tahlil qilish uchun amalga oshirish uchun qabul qilingan.
Oxirgi holat eng sodda va tushunarli, shuning uchun amalga oshirilgan innovatsiyalar samaradorligini tahlil qilish rejalashtirilgan va haqiqiy ko'rsatkichlarni taqqoslash orqali amalga oshiriladi. Agar loyiha o'z maqsadlariga to'liq erishilsa va miqdoriy iqtisodiy ko'rsatkichlar rejalashtirilgan ko'rsatkichlarga muvofiq bo'lsa, loyiha samarali deb hisoblanadi.
Innovatsiyalarning dastlabki bosqichida innovatsion loyihalarni tanlash va saralash mezonlari tizimini aniqlash ancha murakkabroq. Zamonaviy innovatsion menejment nazariyasi va amaliyotida innovatsiyalar samaradorligini baholash uchun yagona tushuncha mavjud emas.Buning sababi innovatsion loyihalar va investitsiya loyihalari o'rtasidagi tub farq bo'lib, ular uchun rentabellikka asoslangan yagona qabul qilingan baholash tizimi ishlab chiqilgan.
Innovatsion loyihalarini moliyalashtirishning zamonaviy usullarini o’rganish va tadqiq etish natijasida quyidagi xulosalar shakllantirildi:
1.Bozor iqtisodiyoti sharoitida innovatsion loyihalarni moliyalashtirish investorlar tomonidan tashkil etilgan har xil manbalar hisobidan amalga oshiriladi.
Umuman olganda innovatsion loyihalarni moliyalashtirish manbalarini quyidagi shakllarga bo’lish mumkin:
-investorning o’z moliyaviy resurslari;
-investorning qarzga olgan mablag’lari;
-investorni jalb qilgan moliyaviy resursi;
-davlat byudjeti mablag’lari;
-chet el investitsiyalari va kreditlaridir.
2.Innovatsion loyihalarni moliyalashtirish manbalarini tanlashning zamonaviy yondashuvida mazkur manbalarni optimallashtirish talab etiladi, ya’ni loyiha bo’yicha daromadlar va risklarni hisobga olgan holda moliyalashtirish manbasini foydali yoki samarali tarzda joylashtirish zarur bo’ladi.
Innovatsion loyihalarini moliyalashtirish manbalarini optimizatsiyalash tamoyillari banklar tomonidan bank kredit portfelni diversifikatsiyalash yo’li bilan ta’minlanadi. Bundan maqsad moliyaviy yo’qotishlarga yo’l qo’ymaslik hamda moliyalash manbalarini samarali safarbar etishdan iborat. Optimallashtirishda loyiha samaradorligi ko’rsatkichlari nuqtai nazaridan yondoshish talab etiladi.
3.Innovatsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish deganda innovatsion loyihalarini amalga oshirish bilan bog’liq risklarnining bir qismini yoki to’laligicha kreditor tomonidan o’z zimmasiga olgan holda loyihalarni turli xil ko’rinishda kreditlash tushuniladi.
Qarz oluvchining to’lov majburiyatlari qisman yoki asosan innovatsion loyihasini amalga oshirishdan keladigan daromadlar hisobiga qoplanadi. Shuningdek, innovatsion loyihasiga tegishli aktivlar to’lov majburiyatlari qaytarilishining qo’shimcha ta’minoti bo’lib qatnishishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, loyihaviy moliyalashtirish bu innovatsion loyihasini uni amalga oshirishdan keladigan daromadlar hisobiga moliyalashtirishdir.
4.Samarali innovatsiya loyihalarini o’zlashtirish orqali rivojlangan bozor iqtisodiyotini barpo etish bilan bog’liq ko’pgina vazifalarni hal etishga muvoffaq bo’lamiz. Uning amalga oshirilishi birgina qo’shimcha faoliyat va ishlab chiqarishning yo’lga qo’yilishini ta’minlab qolmasdan, balki jamiyat hayotining haqiqiy darajasini ko’rsatib beruvchi aholi turmush farovonligining oshishiga va davlat boyligining ko’payishiga hamda uning iqtisodiy qudratini oshirishga xizmat qiladi.
5.Loyihaviy moliyalashtirishni jahon amaliyoti tajribasidan kelib chiqqan holda moliyalashtirish tartibiga qarab ikki turga bo’lish mumkin:
- parallel moliyalashtirish;
- bosqichma-bosqich moliyalashtirish.
6. Venchurli moliyalashtirish bu innovatsion loyihalarini moliyalashtirishning noa’naviy usuli bo’lib, bunda venchur kapitali egalari va kompaniya egalari yuqori riskli va yuqori daromadli investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo’yicha hamkorlik qiladilar. Venchurli moliyalashtirishning ob’ekti bo’lib sinalmagan g’oya-venchur loyiha hisoblanadi.
8.Keyingi yillarda qurilishga yo’naltirilgan va ishlab chiqarish asbob-texnikalari xarid etishga safarbar etilgan kredit resurslari tuzilmasida asosiy o’rinni chet el kreditlari, markazlashtirilgan milliy kredit resurslari egallaydi, tijorat banklari kreditlari ishtiroki deyarli kengayganicha yo’q. Kreditning lizing shaklidan sust foydalanilmoqda, innovatiyalarni moliyalashtirishda lizing kreditidan foydalanish hali keng yoyilgani yo’q.
SHunday qilib, innovatsion faoliyat samaradorligining tahlili innovatsiyalar menejmentining dolzarb vazifasi bo’ladi, u innovatsion loyihalarni boshqarishga tizimli yondoshishni qo’llash asosida hal qilinishi mumkin.