International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 1 Issue: 02

International Journal of Intellectual and Cultural Heritage 
Volume: 1 Issue: 02 | 2021 
ISSN: P – 2181-2306, E – 2181-2314 
http://ihm.iscience.uz/index.php/ijich 
29 
jo’natdi. Qo’mita a’zolarining fikricha, ma’rifatli kishi nafaqat tinch davrda, balki urush harakatlari 
davrida ham yodgorliklarni asraydi [10]. 
Ikkinchi bosqich 1930 yillarning ikkinchi yarmiga to’g’ri keladi va u Ispaniyada Fuqarolar 
urushining boshlanishi (1936 yil iyul) bilan bog’liqdir. Endi Qo’mita o’zining ilgarigi fikriga zid 
xulosaga keladi, bu sohada xalqaro bitim tuzish zarurligini e’tirof qiladi. Xalqaro Muzeylar kengashi 
iltimosiga ko’ra yuqorida eslatib o’tilgan yurist Sh. de Visher urush vaqtida yodgorliklarni 
himoyalash bo’yicha turli loyihalarni tahlil qilib chiqdi va 1936 yilning oktabrida Qo’mita ijroiya 
organiga o’z ma’ruzasini taqdim etdi. U har qanday xalqaro huquqiy aktlar realistik konsepsiyaga 
asoslanishi kerakligini bildirdi. Uning fikricha, “urushayotgan tomonlarni tarixiy yodgorliklar va 
san’at asarlarini vayron qilishga har qanday bahonadan mahrum qiladigan tartiblarga rioya etilishi 
imkoniga ega bo’ladi” [11].
Xulosa qilib aytganda, madaniy merosni muhofaza qilish xalqaro tizimi XIX asr o’rtalarida 
shakllana boshlaganiga guvoh bo’lishimiz mumkin. Ushbu tizimning hozirgi tushunchadagi ta’mal 
toshi 1930 yillarda qo’yilgan edi. Aynan bu davrga kelib madaniy merosni huquqiy reglamentatsiya 
qilish dolzarb mavzuga aylanishi bejiz emas edi. Turli mamalakatlarda milliy madaniy merosning 
xalqaro darajada xavfsizligi ta’minlanishi kun masalasiga aylangandi. Va bu sohadagi muammolarni 
yaxlit holda hal qilishga urinish Xalqaro muzeylar qo’mitasining muhim vazifasiga aylandi. Qisqa 
davr ichida yodgorliklarni ta’mirlash va konservatsiyalash, arxeologik qazishmalarni reglamentatsiya 
qilish, madaniy boyliklarni o’g’irlash va noqonuniy olib ketish hollarining oldini olish, harbiy 
harakatlar davriga yodgorliklarni himoya qilish masalalari hal etildi, (restitutsiya institutini 
noqonuniy olib ketilgan madaniy boylilarni egasiga qaytarish) shakllantirish bo’yicha ilk qadamlar 
qo’yildi. Ayrim masalalar aniq xalqaro shartnomalarda mujassamlashdi, ba’zilari esa amalga 
oshmagan loyiha sifatida qolib ketdi. Ikkinchi jahon urushi madaniy merosni asrash borasidagi ilk 
qadamlarni barbod qildi, Millatlar ligasi tomonidan yaratilgan tizim o’zini oqlamadi. Umuman 
olganda 1930 yillar ham yodgorliklarni muhofaza qilish sohasida ham tinchlikni asrash masalalarida 
imkoniyatlar qo’ldan boy berilgan davr bo’ldi. Shunga qaramasdan, Xalqaro muzeylar qo’mitasi 
madaniy merosni muhofaza qilish xalqaro tizimining asosini shakllantirdi va YUNESKOning 
urushdan keyingi faoliyatiga zamin bo’ldi.
YUNESKO doirasida ishlab chiqilgan normativ hujjatlar xalqaro aloqalar rivojidagi muhim 
bosqichlar ekanligi keng e’tirof etilmoqda. Uning doirasida 70 dan ortiq xalqaro hujjatlar – 
konvensiya va kelishuvlar, ularga protokollar, tavsiyalar va deklaratsiyalar tayyorlandi, ko’rib 
chiqildi va qabul qilindi. 
“Qurolli mojaro chiqqan holda madaniy boyliklarni himoya qilish to’g’risida konvensiya” 
(1954 yil 14 may), “Qurolli mojaro chiqqan holda madaniy boyliklarni himoya qilish to’g’risida 
konvensiya”ga ikkinchi protokol (1999 yil 26 mart), “Madaniy boyliklarni noqonuniy olib kirish,
olib chiqish va egalik huquqini boshqaga o’tkazishning oldini olish va taqiqlashga qaratilgan choralar 
to’g’risida konvensiya” (1972 yil 16 noyabr), “Suvosti madaniy merosini himoya qilish to’g’risida
konvensiya” (2001 yil 2 noyabr), “Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish bo’yicha xalqaro 
konvensiya” (2003 yil 15 oktabr), “YUNESKOning madaniy turli-tumanlik to’g’risidagi 
umumjahon deklaratsiyasi” (2001 yil 2 noyabr), “YUNESKOning madaniy merosni qasddan 
buzishga tegishli deklaratsiyasi” (2003 yil 17 oktyabr), “Muzeylarga hammaning kirishini 
ta’minlashning eng samarali choralariga tegishli tavsiyanomalar” (1960 yil 14 dekabr), “Xalqaro 

---