Investitsiyalarni

1.3. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda investitsiya muhitini 
aniqlashning jahon tajribasi. 
 
Xorijdan kapital qabul qiluvchi tomonidan investitsiya muhiti modelini ishlab 
chiqish har tomonlama asoslangan tashqi iqtisodiy aloqalarni aniqlab beruvchi 
vositadir. U orqali xorijiy investorga ta’sir ko’rsatuvchi omillar to’g’risida aniq 
tushunchalarga ega bo’lish, xorijlik investorlarning xulq-atvorini har tomonlama 
anglash va mamlakatdagi iqtisodiy holatni chuqurroq baholash imkoniyati paydo 
bo’ladi. Bu jarayonlarning barchasi respublikamizning boshqa davlatlar bilan 
dastlabki iqtisodiy munosabatlarini yo’lga qo’yish jarayonida chetdan kapitalni jalb 
qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Xorijiy investitsiya ishtirokida amalga 
oshirilishi lozim bo’lgan loyiha va dasturlarni ishlab chiqishda nafaqat o’z 
manfaatlari bilan chegaralanmasdan investorning maqsad va imkoniyatlari bilan 
hisoblashish alohida e’tiborga loyiqdir. 
Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, investitsiya faolligining o‘sish 
sur’atlari investitsiya muhitiga ko‘p jihatdan bog‘liq. Xorijiy investitsiyalarni 
respublika iqtisodiyotiga jalb etish uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratilishi muhim 
ahamiyat kasb etadi. Qaysi mamlakatda iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va huquqiy shart- 
sharoitlar mavjud bo‘lsagina o‘sha davlat iqtisodiyotiga investitsiya qo'yilishi mumkin. 
Investitsiya muhitining jozibadorligi xorijiy investitsiyalar oqimini ko‘paytirishning 
muhim omili hisoblanadi. Investitsiya muhiti tushunchasi o’z murakkabligi va 
mukammalligi jihatidan makro va mikro iqtisodiyot darajasida ko’rib chiqiladi.
Mikroiqtisodiyot darajasida investitsiya muhiti bir tomondan investor- 
firmasi va ikkinchi tomondan xorijiy investitsiyani qabul qiluvchi xo’jalik 
sub’ektlari, ya’ni sotuvchilar, sotib oluvchilar, banklar hamda kasaba uyushma 
va boshqa jamoat tashkilotlari o’rtasidagi ikki yoqlama munosabatlarni aks 
ettiradi.

---

27 
Makroiqtisodiyot darajasida u kapitalni qabul qiluvchi mamlakatdagi mavjud 
siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy holatlarni o’z ichiga oladi. Makroiqtisodiyot darajasida 
yondashilganda xorijiy investitsiyalarga nisbatan davlat siyosati, xalqaro 
shartnomalar shartlarini bajarish xorijiy mulkni milliylashtirish, turli masalalar 
bo’yicha xalqaro shartnomalar tizimida ishtirok etish davlat boshqaruv tizimlarining 
mustahkamligi, siyosiy rahbariyatning muqarrarligi, davlatning iqtisodiyotga 
aralashish darajasi, iqtisodiy siyosatning mukammalligi, davlat apparatining ish 
samaradorligi, banklar tizimining takomillashuv darajasi, pul muomalasi va davlat 
budjetining barqarorligi, davlatning ichki va tashqi qarzlari miqdori va boshqalar hal 
qiluvchi o’rinda turadi. Investitsiya muhitiga kapitalni qabul qiluvchi mamlakatning 
qonunlarida aks ettirilgan to’g’ridan-to’g’ri xarajatlar va xorijiy firmalarining 
faoliyatini chegaralovchi yoki taqiqlovchi omillardan tashqari, to’liq aniqlanmagan 
ba’zi qoidalar va muvofiqlashtirilmagan jarayonlarning mavjudligi salbiy ta’sir etadi.
Mikro va makroiqtisodiyot darajalari birgalikda yagona investitsiya muhitini 
tashkil etadi va potensial investorlar hamda kapitalni qabul qiluvchi 
tomonlarning bo’lajak munosabatlarini belgilab beradi.
Mamlakatning zamonaviy iqtisodiy rivojlanish darajasi va shuningdek, olib 
borilayotgan investitsiya faoliyatining o’sish sur’atlari investitsiya muhitiga 
bog’liq bo’ladi. Investitsiya muhiti investitsiya resurslarini joylashtirish uchun 
umumiy mezon bo’lib, birinchi navbatda, kapital mablag’larning daromadliligini 
ta’minlab beradi. 
Iqtisodchi olimlardan A.Vaxabov, Sh.Xajibakiyev, N.Muminovlar investitsiya 
muhiti to‘g‘risida quyidagilarni ta’kidlab o‘tadilar: «Investitsiya muhiti — bu xorijiy 
kapital qo'yilmalarining qaltislik darajasini va ulardan mamlakatda samarali 
foydalanish imkoniyatlarini oldindan belgilaydigan iqtisodiy, siyosiy, yuridik va 
ijtimoiy omillar yig‘indisidir. Investitsiya muhiti kompleks, ko‘pqirrali tushuncha 
bo‘lib, milliy qonunchilik, iqtisodiy shart-sharoitlar (inqiroz, o‘sish, stagnatsiya), 
bojxona rejimi, valyuta siyosati, iqtisodiy o'sish sur’atlari, inflyatsiya sur’atlari, valyuta 

---

28 
kursining barqarorligi, tashqi qarzdorlik darajasi kabi ko‘rsatkichlarga ega».
14
Shuningdek, mamlakatdagi investitsiya jarayonlariga ta’sir ko‘rsatuvchi iqtisodiy, 
siyosiy, me’yoriy-huquqiy, ijtimoiy va boshqa shart-sharoitlar majmui investitsiya 
muhitini anglatadi. 
«Investitsiya muhiti» va «investitsiya iqlimi» sinonim tushunchalar sifatida 
ishlatiladi. Bu haqda iqtisodchi olimlardan D. G‘ozibekov va T. Qoraliyevlar 
tomonidan quyidagi fikrlar bildirilgan: «Investitsiya iqlimi juda keng ma’noda 
ishlatiladigan tushuncha bo‘lib, investor tomonidan hisobga olinadigan barcha 
muammo va masalalarni mujassamlashtiradi. Investor tomonidan ma’lum bir 
mamlakatga kapital ajratishning qulay va noqulay tomonlari belgilanadi, shu bilan bir 
qatorda, o‘z kapitalini kiritmoqchi bo’lgan mamlakat mafkurasi, siyosati, iqtisodiyoti 
va madaniyatiga katta ahamiyat beriladi».
15