I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

25
II bap. Termodinamika elementleri
energiya zatti’n’ ko’lemine baylani’sli’. Sebebi ko’lem wo’zgergende 
molekulalar arasi’ndag’i’ wortasha arali’q wo’zgeredi. Demek, uluwma 
jag’dayda ishki energiya U temperatura T dan ti’sqari’ ko’lem V g’a da 
baylani’sli’ boladi’. 
Termodinamikali’q ko’zqarastan ishki energiya zatti’n’ ishki 
hali’na baylani’sli’ boli’p, temperatura ha’m ko’lem arqali’ 
ani’qlanadi’.
Temperatura T ha’m ko’lem V termodinamikali’q parametrler.
Zatti’n’ ishki energiyasi’n si’patlawshi’ termodinamikali’q parametrler-
din’ wo’zgeriwine ali’p keletug’i’n yeki tu’rli ta’sir 
bar. Wolardan birewi – jumi’s wori’nlaw, yekinshisi 
– ji’lli’li’q jetkerip beriw. Wolardi’ wo’z aldi’na 
ko’rip shi’g’ami’z.
Termodinamikali’q jumi’s
Porshenli cilindr ishine gaz tolti’ri’lg’an bolsi’n 
(11-suwret). Porshendi joqari’g’a yamasa to’menge 
qozg’alti’w menen cilindr ishindegi gazdi’n’ 
ko’lemin, basi’mi’n ha’m temperaturasi’n wo’zgertiw 
mu’mkin.
Gaz cilindrge F = pS basi’m menen ta’sir yetedi. 
Cilindr porsheni joqari’g’a ji’lji’sa, bul ku’sh jumi’s 
wori’nlaydi’ (12-suwret):

A = F∆h = pS∆h yamasa A = P∆V. (1)
Jumi’s gazdi’n’ ishki energiyasi’ yesabi’na 
wori’nlanadi’:

U
1
 = U
2
 + p∆V,
(2)
bunda U
1
, U
2
– gazdi’n’ baslang’ish ha’m aqi’rg’i’ 
ishki energiyalari’.
Bul jag’dayda gaz won’ jumi’s wori’nlap, woni’n’ 
ishki energiyasi’ azayadi’ 
(U
2
< U
1
).
Gaz ken’eygende won’ jumi’s wori’nlaydi’