I(q-q). indd

I bap. Zatti’n’ du’zilisinin’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tiykarlari’

---

24
2
3
II bap
TERMODINAMIKA 
ELEMENTLERI
Makroskopiyali’q («makro» so’zi yunan tilinde «u’lken» degendi 
an’latadi’) sistema (dene)nin’ hali’ termodinamikali’q parametrler, 
tiykari’nan temperatura, basi’m ha’m ko’lem menen ani’qlanadi. Yeger 
bul termodinamikali’q parametrler wozgermese, sistema termodinamikali’q 
ten’ salmaqli’ hali’nda boladi’.
Termodinamika ten’ salmaqli’ hali’ndag’i’ makroskopiyali’q 
sistemalardi’n’ uluwmali’q qa’siyetlerin, ten’ salmaqli’ hallardi’n’ 
wo’zgeriwindegi processlerdi u’yrenedi.
7-§. ISHKI ENERGIYA HA’M JUMI’S
Ishki energiya
Molekulyar-kinetikali’q teoriyadan belgili bolg’ani’nday, molekulalar 
barqulla qozg’ali’sta bolg’anli’g’i’ ushi’n wolar kinetikali’q energiyag’a iye. 
Soni’n’ menen birge, zatti’n’ molekulalari’ arasi’nda wo’z ara ta’sir ku’shi 
bolg’anli’g’i’ sebepli molekulalar wo’z ara ta’sir potencial energiyag’a iye 
boladi’.
Molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ ko’zqarasi’nan zatti’n’ 
ishki energiyasi’ molekulalar qozg’ali’si’ni’n’ kinetikali’q 
energiyasi’ ha’m molekulalardi’n’ wo’z ara ta’siri potensial 
energiyasi’ni’n’ ji’yi’ndi’si’nan ibarat.
Ideal gazda molekulalardi’n’ wo’z ara ta’siri potencial energiyasi’ no’lge 
ten’ bolg’ani’ ushi’n woni’n’ ishki energiyasi’ molekulalar qozg’ali’si’ni’n’ 
kinetikali’q energiyalari’ ji’yi’ndi’si’na ten’ boladi’. Gazdag’i’ molekulalar 
sani’ N di, bir molekulani’n’ wortasha kinetikali’q energiyasi’ E
k
g’a ko’-
beytib, ideal gazdi’n’ ishki energiyasi’n tabi’w mu’mkin:
U = NE
k
yamasa U = NkT.
Real gazlar, suyi’qli’q ha’m qatti’ denelerdegi molekulalardi’n’ wo’z 
ara ta’sirinde wortasha potencial energiyasi’ no’lge ten’ yemes. Potencial