I(q-q). indd

8-§. JI’LLI’LI’Q MUG’DARI’. SALI’STI’RMALI’ 
JI’LLI’LI’Q SI’YI’MLI’LI’G’I’
Ji’lli’li’q mug’dari’
Dene bo’lekshelerinin’ ta’rtipsiz (xoatikali’q) qozg’ali’si’ – 
ji’lli’li’q boli’p yesaplanadi’. 
S
=
4
3,14·(5·10 
−2
m)
2
≈ 2·10
−3
m
2
;
2·10
−3 
m
2
10
−5
m
3
A = 50 N
·
≈ 0,25 Dj. 
A
= 
p∆V
;
S
=
4
πd
 
2
;
S
p
=
F
;
S
A
= 
F
∆V
.
Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

27
14-su’wret
Cilindrdegi gazdi’n’ ishki energiyasi’n jumi’s atqari’w 
joli’ menen g’ana yemes, gazdi’ qi’zdi’ri’w yamasa 
suwi’ti’wi’ arqali’ da wo’zgerttiriw mu’mkin.
Zatti’n’ ishki energiyasi’n ji’lli’li’q beriw yamasa 
ali’w arqali’ wo’zgertiriw procesi ji’lli’li’q jetkerip 
beriw dep ataladi’.
Gazi’ bar cilindr porshenin qozg’almaytug’i’n yetip bek-
kemlep, jali’nni’n’ ja’rdeminde cilindrdegi gazdi’ qi’zdi’ra 
baslayi’q (14-suwret). Temperaturani’n’ joqari’lawi’ menen 
gaz molekulalari’ni’n’ qozgali’s tezligi ha’m kinetikali’q 
energiyasi’ artadi. Gaz molekulalari qozg’ali’si’nin’ 
kinetikali’q energiyasi’ ha’mde wo’z ara ta’sirinin’ potencial energiyasi’ 
ji’yi’ndi’si’ ishki energiyani’ du’ziwin bilesiz.
Ji’lli’li’qti’ jetkerip beriw procesinde zatti’n’ ishki energiyasi’ wo’zgeredi. 
Zatqa ji’lli’li’q berilgende (ji’li’ti’lg’anda) woni’n’ ishki energiyasi’ arti’p bara-
di’, ji’lli’li’q ali’ng’anda (suwi’ti’lg’anda) bolsa ishki energiyasi’ azayadi’.