I(q-q). indd

kinetikali’q energiyasi’n ko’beytiwge jumsaladi’.
Suyi’q haldag’i’ qorg’asi’nni’n’ asti’ndag’i’ jani’p turg’an woti’ 
wo’shi’rilse, yag’ni’y wog’an energiyani’n’ beriliwi toqtati’lsa, wol 
suwi’p baslaydi’ (grafi ktin’ C–B bo’limi). Bunda qorg’asi’n atomlari’ni’n’ 
kinetikali’q energiyasi’, yag’ni’y zatti’n’ ishki energiyasi’ azayi’p baradi’. 
Qorg’asi’nnan ji’lli’li’q mug’dari’ aji’rali’p shi’g’adi’.
Suyi’q qorg’asi’n suwi’g’annan keyin, 327°C (600 K)g’a jetkende 
woni’n’ temperaturasi’ wo’zgermey qaladi’ (grafi ktin’ B–A bo’limi). Bul 
temperatura qorg’asi’nni’n’ qati’w temperaturasi’ dep ataladi’. Biraq 
qorg’asi’nnan ji’lli’li’q mug’dari’ni’n’ aji’rali’p shi’g’i’w’i dawam yetedi. 
Bunda qorg’asi’n atomlari’ni’n’ kinetikali’q energiyasi’ azayi’p baradi’ 
ha’m atomlar ta’rtipli jaylasa baslaydi’. Bur process zatti’n’ qati’wi’ yamasa 
kristallasi’wi’ dep ataladi’.
Berilgen massali’ qorg’asi’nni’n’ suyi’q haldan birotala qatti’ halg’a 
wo’tiw procesinde wonnan 2,5 kDj g’a ten’ ji’lli’li’q mug’dari’ aji’rali’p 
shi’g’adi’.
Qorg’asi’n qatti’ halg’a wo’tip bolg’annan keyin woni’n’ temperatu-
rasi’ ja’ne to’menleydi (grafi ktin’ A–О bo’limi). Atomlardi’n’ kinetikali’q 
energiyasi’ni’n’ azayi’wi’ yesabi’na woni’n’ ishki energiyasi’ azayi’p 
Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

67
baradi’. Bunda temperatura da’slepki 27°C g’a to’menlegenge shekem 
qorg’asi’n qorshag’an wortali’qqa ji’lli’li’q mug’dari’n beredi. Toli’q 
kristall halg’a qayti’p, 327°C dan 27°C g’a shekem suwi’g’ang’a shekem 
qorg’asi’nnan 3,9 kDj ji’lli’li’q mug’dari’ aji’rali’p shi’g’adi’.
Basqa barli’q kristall denelerdin’ yeriw ha’m qati’w procesi qorg’asi’n 
si’yaqli’ boladi’. Baqlang’an yeriw ha’m qati’w procesinen to’mendegi 
juwmaqqa keliw mu’mkin: