I(q-q). indd

1. Kristall denenin’ yeriw ha’m qati’w temperaturalari’ birdey 
boladi’.
2. Kristall dene yeriw procesinde si’rttan qansha ji’lli’li’q 
mug’dari’n alsa, qati’w procesinde si’rtqa sonsha ji’lli’li’q 
mug’dari’n beredi.
3. Kristall denenin’ yeriw ha’m qati’w proceslerin ko’rsetiwshi 
ji’lli’li’q grafi kleri u’sti-u‘stine tu’sedi.
Qorg’asi’n si’yaqli’ basqa kristall denelerde ani’q yeriw (qati’w) 
temperaturasi’na iye. 8-kestede ayi’ri’m zatlardi’n’ yeriw temperaturasi’ 
t
y
keltirilgen.
8-keste
№ 
Zat t
y
,°C № Zat 
t
y
,°C № 
Zat t
y
,°C
1 Si’nap 
–39 5 Rux 420 9 Shoyi’n 1200
2 Muz 
0 6 Alyuminiy
660 10 Temir 1539
3 Qalayi’ 232 7 Alti’n 
1064 11 Platina 1769
4 Qorg’asi’n
327 8 Mi’s 1083
12 Volfram
3410
1. Yeriw dep qanday proceske ayti’ladi’?
2. Yeriw temperaturasi’ dep qanday temperaturag’a ayti’ladi’? 
3. Yeriw ji’lli’lig’i dep qanday ji’lli’li’qqa ayti’ladi’? 
4. 37-su’wrette ko’rsetilgen grafi kti analiz yetip berin’.
21-§. ZATTI’N’ SALI’STI’RMALI’ YERIW JI’LLI’LI’G’I’. 
AMORF DENELERDIN’ YERIWI HA’M QATI’WI’
Zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’lig’i’
Yeriw temperaturasi’nda 1 kg kristall zatti’ sonday tem-
peraturali’ suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n kerek bolatug’i’n 
ji’lli’li’q mug’dari’ zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i dep 
ataladi’ ha’m 
λ
 menen belgilenedi.
V bap. Zatti’n’ agregat hali’ni’n’ wo’zgeriwi

---

68
Ta’riypine qarag’anda, m massali’ zatti’n’ sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’li’g’i’ 
to’mendegishe ko’rsetiledi:
bunda Q
y
– yeriw temperaturasi’nda zatti’ suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n 
kerek bolatug’i’n ji’lli’li’q mug’dari’. λ tiykari’nan Dj/kg, kDj/kg, kal/g, 
kkal/kg birliklerde wo’lshenedi. 
(1) formuladan sali’sti’rmali’ yeriw ji’lli’lig’i’ λ bolg’an m massali’ 
deneni yeriw temperaturasi’nda yeritiw ushi’n kerek bolatug’i’n ji’lli’li’q 
mug’dari’n to’mendegishe ko’rsetiw mu’mkin:

Q
y
= λm. (2)
Massasi 0,1 kg bolg’an qorg’asi’ndi’ yeriw temperaturasi’nda pu’tkilley 
suyi’qli’qqa aylandi’ri’w ushi’n Q
y
= λm = 25 (kDj/kg) · 0,1 kg = 2,5 kDj 
ji’lli’li’q mug’dari’ jumsalg’an yedi (37-su’wrettegi grafi ktin’ A–В bo’limi). 
Usi’ temperaturada qorg’asi’nni’n’ suyi’q haldan pu’tkilley qatti’ halg’a 
wo’tiwi ushi’n zattan aji’rali’p shi’qqan ji’lli’li’q mug’dari’da 2,5 kDj g’a 
ten’ yedi (grafi ktin’ В–A bo’limi).