I(q-q). indd

VI bap. Jaqti’li’qti’n’ tarqali’wi’, shag’i’li’si’wi’ ham si’ni’wi’
(3)
F
1 =
d
1
f
1
+
.
kesilisedi. Sol F noqat woyi’s linzani’n’ jormal 
fokusi’ dep ataladi’.
Linzalar yeki fokusqa iye boli’p, wolar linzani’n’ 
yeki ta’repinde worayi’nan birdey arali’qta jatadi’. 
Linza worayi’nan fokusi’na shekem bolg’an arali’q 
linzani’n’ fokus arali’g’i’ dep ataladi’ ha’m F haribi 
menen belgilenedi.
Fokus arali’g’i’na keri sha’ma linzani’n’ 
optikali’q ku’shi dep ataladi’ ha’m D 
ha’ribi menen belgilenedi.
Yag’ni’y:
Optikali’q ku’shtin’ tiykarg’i’ birligi yetip diop-
triya (1 dptr) qabi’l yetilgen. Fokus arali’g’i’ 1 m 
bolg’an linzani’n’ optikali’q ku’shi 1 dptr g’a ten’ boladi’: 1 dptr = 1/m.
Ji’ynawshi’ linzada optikali’q ku’shi ha’m fokus arali’q won’, 
shashi’rati’wshi’ linzada bolsa yekewide teris boladi’.
Iyreklik radiusi’ R
1
ha’m R
2
ja’ne si’ndi’ri’w ko’rsetkishi n bolg’an 
linzani’n focus arali’g’i’n to’mendegi formula arqali’ tabi’w mu’mkin:
Bunda nur hawadan linzag’a tu’sedi ha’m hawani’n’ nur si’ndi’ri’w 
ko’rsetkishi 1 ge ten’ dep ali’nadi’.
Linza formulasi
Yeger AB buyi’m linzadan d uzaqli’qqa qoyi’lsa, linzadan f arali’qtag’i’ 
arg’i’ jag’i’nda buyi’mni’n’ awdari’lg’an A′B′ ko’rinisi payda boladi’ 
(61-su’wret). Ko’rinis linzadan qanday 
uzaqli’qta payda boli’wi’n to’mendegi 
linza formulasi’ arqali’ ani’qlaw mu’m-
kin:
Linza formulasi’ buyi’mnan linzag’a 
shekem bolg’an d arali’q, linzadan 
F
1
D
=
.
(1)
60-su’wret
b
a
1
2
1
1
1
(
1)
F
n
R
R
=
⎛
⎞
−
+
⎜
⎟
⎝
⎠
(2)
.
61-su’wret
F
F
●
●

---

90
ko’riniske shekem bolg’an f arali’q ha’m linzani’n’ F fokusi’ arali’g’i’ 
arasi’ndagi’ baylani’sti’ ko’rsetedi.
Payda bolg’an ko’rinis jormal bolg’anda ko’rina’sten linzag’a shekem 
bolg’an f arali’q teris belgi menen ali’nadi’. Linzada ko’rinistin’ u’lkeyiwi 
de, kisha’reyiwi de mu’mkin. Yeger buyi’mni’n’ u’lkenligi AB, ko’rinistin’ 
u’lkenligi A′B′  bolsa, linzani’n’ u’lkeytiwi K = A′B′/AB boladi’. AOB ha’m 
A′OB′ u’shmu’yeshlerdin’ uqsaytug’i’nli’gi’nan A′B′/AB = OB′/OB ha’m 
OB = d, OB′ = f qatnaslardi’ jazi’w mu’mkin. Wonday jag’dayda linzani’n’ 
u’lkeytiw formulasi’ to’mendegishe ko’rsetiledi:
Yeger K > 1 bolsa, buyi’mni’n’ linzadag’i’ ko’rinisi u’lkeygen boladi’. 
K < 1 bolg’anda bolsa ko’rinis kisha’reygen boladi’. K ni’ yesaplawda f 
teris sanli’ bolsa, wol jag’dayda woni’n’ won’ ma’nisi ali’nadi’.