Iqtisod moliya

Milliy bozor — har bir mamlakatning bozorlari. Milliy bozorda har bir millatning 
qadimdan mavjud jamiyat taraqqiyoti bilan rivojlanib borayotgan an’anaviy hunarmandchilik 
mahsulotlari sotiladi. Bugun respublikamizda kulolchilik, qandolatchilik, temirchilik, zargarlik 
va boshqa hunarmandchilik buyumlari muhim o’rin tutadi. 
Jahon bozori xalqaro mehnat taqsimoti orqali bir-biriga bog’langan turli mamlakatlar 
o’rtasidagi barqaror oldi-sotdi munosabatlaridir. Bu bozorda turli mamlakatlar ishlab 
chiqaradigan tovarlarning hammasi emas, balki mamlakatlararo ayirboshlanishi zarur bo’lgan 
turlarigina sotiladi. Binobarin, jahon bozorining tovar ayirboshlanishi cheklangan bo’ladi. Ularga 
asosan asbob-uskuna, neft, ko’mir, metall, paxta, don, choy, kofe, jun, yog’och kabi tovarlar 
kiradi. Regional va mahalliy, milliy bozordagi ko’pgina tovarlar jahon bozorida bo’lmaydi. 
Bozor, avvalo milliy, keyin esa baynalmilal jarayondir. Milliy bozorsiz jahon bozori bo’lmaydi. 
Milliy bozorlar rivojlanib, to’yinib keyin xalqaro bozorga qo’shiladi. 
4.Bozor savdoning hajmi, xarakteriga ko’ra: ulgurji, mayda ulgurji, chakana savdo 
bozorlariga bo’linadi. Undan tashqari, tarmoqlar bo’yicha: avtomobil, kompyuter, qishloq 
xo’jaligi mashinalari va hokazolarga bo’linadi. 
5. Bozor aloqalarining qonuniyligi nuqtai nazaridan bozor: 
 a) legal, qonuniy bozor; 
 b) noqonuniy — pinhoniy bozordan iborat. 
Legal qonuniy bozor deganda, qonunchilik asosida amalga oshadigan tovarlar, xizmatlar 
oldi-sotdisi tushuniladi. 
Noqonuniy «pinhoniy» bozor esa qonunchilik tomonidan taqiqlangan tovar va xizmatlar 
bilan oldi-sotdi qilish yoki faoliyat bilan shug’ullanishdir. Bunga: 
— aholi orasida qurol bilan savdo qilish; 
— narkotik moddalar biznesi, qimorbozlik; 
— fohishabozlik; 
— valyuta bilan chayqovchilik qilish; 
— «qo’l bola» spirtli ichimliklarni tayyorlash; 
— reket (bosqinchilik qilish, qurollangan o’g’irlik); 
— kontrabanda (chegaradan yashirincha mol-tovar o’tkazish yoki chet elga g’ayri-
qonuniy mol chiqarish). 

---

Yashirin biznes soliqlardan va ishchi kuchini yollashni tartibga solib turuvchi qonun 
hujjatlaridan xoli bo’lganligi sababli «pinhoniy» bozorda narxlar va ish haqi odatda, «rasmiy» 
bozordagiga nisbatan pastroq bo’ladi. Aynan shu narsa «pinhoniy» bozor qatnashchilariga 
g’ayri-qonuniy mo’may daromadni olishlariga imkon yaratadi. U taqiqlangan bozor. Shuning 
uchun davlat organlari nazoratida bo’ladi. 
6.Tovarlarni chetdan erkin keltirish yoki chiqarishga qarab bozor ochiq bozor va 
yopiq bozor deyiladi. 
Ochiq bozor xorij tovarlari uchun ochiq bo’lgan milliy va davlatlararo regional bozordir. 
Ochiq bozor boj to’lovi bilan himoya qilinmaydi, tovarlar cheklanmagan holda keltiriladi. 
Jahon bozori o’z talabi bilan ochiq bozor hisoblanadi, unda hamma mamlakatlar bemalol 
qatnasha oladi. 
Yopiq bozor ichki bozorga, milliy bozorga xosdir. Undagi tovarlar hamma turlari, avvalo 
mahalliy ishlab chiqarish tarmoqlarining rivojlanishi darajasiga bog’liq. Mahalliy bozor bir tovar 
uchun ochiq bo’lsa, ikkinchisi uchun yopiq bo’lishi mumkin. Bunda protektsionizm siyosati 
qo’llaniladi.
Odatda,