Iqtisod moliya

chiqib, yuqori daromad olish imkoniyatiga, nufuzli mavqeiga ega bo’lish uchun bosh-qalar 
bilan bellashuvi, kurashidir. 
 «Raqobat – bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki, uning qonunidir.»
1
Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida raqobat qonuni amal qiladi. Bu qonunga ko’ra iqtisodiy sub’ektlarning 
maqsadlariga ko’ra o’z manfaatlaridan kelib chiqib o’zaro kurashishlari muqarrar bo’ladi. u 
qonun barcha iqtisodiy qonunlar kabi ob’ektiv xarakterga ega. Sababi iqtisodiy muhitning o’zi 
uni amal qilishini taqozo qiladi. Chunki, birinchidan, insonga taiatan o’z-o’zini saqlash instinkti 
berilgan, Avval ta’kidlab o’tganimizdek uni hech Kim, hech qanday cheklovlar yo’qqa chiqara 
olmaydi.
1
Karimov I. A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T. O’zbekiston, 1999, 34-bet. 

---

Ikkinchidan, o’zlashtirish mulk doirasida amalga oshadi. Iste’mol o’zgarishi uchun mulk 
qayta taqsimlanishi kerak. Resurslar mulk bo’lar ekan, cheklangan ekan, undan samarali 
foydalanish ob’ektiv zaruriyatga aylanadi. Zaruriyat mavjud ekan, inson doimo uni amalga 
oshirish uchun harakat qiladi, tinmay izlanadi, doimo o’z manfaatini himoya qiladi.
Raqobat qonuni barcha jabhalarga xos, uning amal qilish doirasi kengayib boradi.
  Raqobat kurashi turli tarzda namoyon bo’ladi. Bozorda firmalar resurslarni arzon olish, 
o’z tovarlarini qimmatroqqa sotish, shuni asosida ko’proq foyda olishga intilsalar, ishchi va 
xizmatchilar yaxshiroq ish haqi olish uchun harakat qiladilar. Xaridor bozorda tovarni arzonroq 
sotib olishga intiladi. Sotuvchi esa qimmatroqqa sotish dardida yonadi. Ijaraga mulkni beruvchi 
ko’proq ijara haqi olishga harakat qilsa, aksincha ijaraga oluvchi uni pasaytirishga intiladi. 
 Raqobat ishtirokchilarining ijtimoiy-iqtisodiy maqomi bir xil emas. Shu sababdan 
ularning bevosita maqsadi ham farqlanadi. 
Mulkni iqtisodiy jihatdan alohidalashuviga ko’ra, raqobat faqat individual manfaatni 
emas, balki jamoa, oilaning manfaatlarini ham ko’zlaydi. Chunki, ayrim kishining manfaati bir 
tomondan alohidalashgan, ikkinchi tomondan jamoa manfaatlariga birlashgan. Bu manfaatlar 
birlashuvi ham mulk doirasida amalga oshadi. Masalan, ishlovchilarning har biri yaxshi ish joyi 
uchun kurashsa, ular jamoa doirasida birgalikda, uning manfaati yo’lida boshqa jamoalar bilan, 
viloyat miqyosida boshqa viloyatlar bilan, oila miqyosida boshqa oilalar bilan, davlat miqyosida 
boshqa davlatlar bilan raqobatlashadi. Raqobat xo’jalikning hamma sohasida, iqtisodiy 
faoliyatning hamma turlarida boradi, unda iqtisodiy faol aholi qatnashadi. 
Bozor iqtisodiyotida raqobat kim bilan bo’lishidan qat’i nazar yaxshi ishlaganlarning, 
ishning o’zini emas, balki ko’zini bilganlarning yutib chiqishini bildiradi. Raqobat iqtisodiy 
resurs-larni tejamli ishlatish, tovar va xizmatlarni ko’plab, sifatli ishlab chiqarishga undaydi. U 
xo’jalik yuritishning eng samarali usullarini yuzaga keltiradi, iqtisodiy aloqalarning eng 
ma’qulini topishga undaydi. Fan-texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy qilishni 
tezlashtiradi. U faqat ishlab chiqarishning o’zinigina o’sishga undab qolmay, iqtisodiy 
munosabatlarni ham takomillashtirishga olib keladi. Raqobat iqtisodiy o’sishni ta’minlaydi. U 
o’z navbatida raqobat doirasini kengaytiradi. Ana shu jihatdan qarasak, raqobat bozor