Iqtisod moliya

iqtisodiyotini harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. 
Bozor va raqobat bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Raqobat bo’lmasa bozor, bozor 
bo’lmasa raqobat yo’q. 
Bozor iqtisodiyotining ilk belgilari paydo bo’lishi bilan unga xos raqobat ham yuzaga 
keladi. Iqtisodiyot rivojlanishiga qarab, raqobatchilik munosabatlari ham takomillashib boradi. 
Raqobat bozor holatiga ko’ra mukammal va nomukammal raqobatga ajratiladi (3- §). U 
raqobat kurashini yuz berishida to’sqinlik qilish mavjudligi yoki yo’qligi, uning darajasiga ko’ra 
baholanadi. 
Raqobatning yuz berishi, xarakteriga ko’ra tartibsiz — 
stixiya-li, hamda 
tsivilizatsiyalashgan, ya’ni tartibga solinadigan raqobatdan iborat bo’ladi. Faqat ular o’rtasidagi 
nisbat o’zgaradi. Jamiyat rivojlangani sari tsivilizatsiyalashgan raqobat asosiy o’ringa chiqa 
boradi.
 
Raqobat 
Bozor holatiga ko’ra
Yuz berish xarakteriga ko’ra 
Miqyosiga ko’ra
Usuliga ko’ra
Erkin, 
mukammal 
Cheklangan, 
nomukammal 
Stixiyali 
(yovvoyi) 
Tartibga 
solinadigan 
Milliy 
xo’jalik 
Jahon 
xo’jaligi 
Narx 
vositasida 
Narxdan 
foydalanmay 
Tarmoq 
ichida 
Tarmoq 
o’rtasida 

---

Raqobat shakllari 
Raqobat kurashi jamiyat taraqqiyotining natijasi. U milliy xo’jalik doirasidan chiqib, 
xalqaro miqyosda yuz beradi. Raqobat, eng avvalo bir tarmoqqa qaraydigan firmalar o’rtasida 
yuz beradi. Xar bir firmaning imkoniyat darajasi, mehnat unumi turlicha bo’lishi, ulardagi 
o’rtacha xarajatlarning har xil bo’lishiga olib keladi. Natijada bozordagi muvozanat narxiga 
ko’ra ayrimlar xarajatlarini qoplab foyda olishlari, ayrimlari aksincha zarar ko’rishlari mumkin. 
Tarmoq ichidagi raqobat kurashi fan-texnika taraqqiyotini rag’-batlantiruvchi kuch 
hisoblanadi. 
Kapital doimo harakatda bo’lar ekan, uning egalari o’z kapitallarini mo’may daromad 
keltiradigan sohalarga qo’yishga harakat qiladilar. Turli tarmoq firmalari yuqori foyda olish 
uchun raqobatlashar ekan, har biri o’zi ishlab chiqarayotgan mahsulot, xizmat ko’rsatishdan 
tashqari boshqa raqiblari ishlab chiqarayotgan mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatishga 
ham ko’proq foyda olib keladigan bo’lsa, kapital qo’yadilar. Kapitalni foyda kam tar-moqdan 
ko’p tarmoqqa ko’chirish ishlab chiqarishning tarkibini o’zgarishiga olib keladi. Ya’ni 
diversifikatsiyalash amalga oshiriladi. Raqobatni hamma turlarida kurash keskin boradi. 
Ayniqsa, jahon bozoridagi raqobat juda shiddatli yuz beradi. 
Raqobat kurashi usuliga ko’ra: narx vositasi va narxdan foydalanmay olib boriladigan 
raqobat kurashiga ajratiladi. 
Raqobat kurashining barcha turlarida yozilgan, yozilmagan qonun-qoidalarga ozmi-
ko’pmi rioya qilinadi. 
Raqobatni iqtisodiyotdagi ahamiyati beqiyos. 
Birinchidan, raqobat mavjudligi sababli ishlab chiqarish va muomalada ijtimoiy normal 
shart-sharoitlar vujudga keltiriladi. 
Ikkinchidan, raqobat doimo yangilikka, ilg’orlikka yo’l ochadi. 
Uchinchidan, bozor sahnasini samarasiz, qoloq xo’jaliklar tark etishi ta’minlanadi. Nobel 
mukofoti laureati iqtisodchi F. Xayek ta’biriga ko’ra «raqobat samarali ishlab chiqarishni 
o’rgatadi». 

---