Iqtisod moliya

Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, Yusuf Xos Hojib, Navoiy va boshqalarning nomi bilan bog’liq. 
Ularning asarlarida iqtisodiy qarashlar bir butun holda berilgan bo’lsa-da, ular alohida diqqat-
e’tiborga loyiq. 
Forobiy (870—950) bilan Ibn Sino (980—1037) dunyoqarashlarida inson ehtiyojlari 
asosiy o’rin olgan. Forobiyning fikricha, jamiyat shakllanishining birinchi sababi insonlarning 
moddiy ehtiyojlaridir. 
Eng avvalo, o’zining tibbiyot sohasidagi asarlari bilan dunyoga mashhur Ibn Sino 
qomusiy olim bo’lib, iqtisodiy masalalar ham uning nazaridan chetda qolmagan. Ayniqsa, uning 
daromadlar va xarajatlar balansi (nafaqat oila miqyosida, balki, shahar va davlat miqyosida) 
alohida diqqatga sazovor. U daromadlar bilan xarajatlar muvozanatini ta’minlashda turli falokat, 
urushlar xavfini hisobga olib, rezerv (zaxira) saqlashni unutmaslik kerakligini ta’kidlaydi. 

---

Yana bir buyuk ajdodimiz Abu Rayhon Beruniy (973—1048) o’z asarlarida insonni 
o’rab turgan dunyo bilan chambarchas bog’liqligini ko’rsatib, uning uchun mehnat hal qiluvchi 
ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlagan. U Forobiy va Ibn Sino fikrlarini davom ettirishi bilan 
birga, O’rta Osiyoda birinchi marta pulni tadqiq qildi. Pul almashuvning rivojlanishi natijasida 
kelib chiqqanini ko’rsatdi. 
Iqtisodiy tafakkurning rivojlanishida Yusuf Xos Hojib o’ziga xos o’rin tutadi. U o’zining 
«Qutadg’u bilig» asarida jamiyatda mehnatning roliga baho beradi, moddiy ne’matlarning 
xususiyatlari, pul va uning vazifalarini aniq ko’rsatadi. 
Sharqda iqtisodiy tafakkurning rivojlanishida Amir Temur va temuriylar hukmronligi 
davri ham o’ziga xos o’rin tutadi. 
Buyuk o’zbek shoiri, mutafakkiri, davlat arbobi Alisher Navoiy o’zining qator asarlarida, 
chunonchi «Munshaot» da o’z iqtisodiy qarashlarini bayon qiladi. U jamiyatning sotsial-
iqtisodiy tuzilishi haqida o’z fikrini bildiradi. U davlat boyligining manbai soliq ekanligini, 
soliqni adolatli tarzda belgilash zarurligini uqtiradi, davlat moliyasi masalalariga katta ahamiyat 
beradi.