“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet

Klassiklar metodologiyasidan farqi. 
 
J.M.Keynsning «Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asarida 
haddan tashqari tejamkorlik va jamg’armaning maqsadga muvofiq emasligi va, 
aksincha, vasitalalarning har tomonlama sarflanishi (ishlatilishi)ning foydasi 
to’g’risida fikr aytiladi, negaki olimning ta’kidlashicha, birinchi vaziyatda vositalar 
samarasiz likvidlik (pul) shaklini oladi, ikkinchisida esa talab va ish bilan bandlikni 
oshirishgsha yo’naltirilishi mumkin. U shuningdek J.B.Seyning «Bozor qonuni»ning 
dogmatik qoidalari tarafdorlarini keskin va dalillar asosida tanqid qildi. 
Bu borada u shunday yozadi: «Sey va Rikardo davridan boshlab iqtisodchi – 
klassiklar o’rgatdilar: taklif o’zi talabni keltirib chiqaradi… mahsulotning barcha 
qiymati bevosita yoki bilvosita mahsulot sotib olishga sarflangan bo’lishi kerak». 
J.M.Keyns klassiklarning bu tezisini tanqid qilib, u faqat natural ayirboshlash 
(Milldagi kabi) sharoitida amal qilishi mumkinligini va unda iqtisodiy hayotda pul 
hech qanday mustaqil rol o’ynamasligini ko’rsatib berdi. Shuning uchun, uning 
ta’kidlashicha, «Sey qonuni… to’la ish bilan bandlikka erishishda hech qanday to’siq 
yo’q degan taxmin bilan bir narsadir». 
 
 
Jamg’arma va investitsiyalarning tenglashuvi mexanizmi. 
 
Jamg’arma va investitsiyalar to’g’risidagi qarorlar turli guruh kishilari 
tomonidan qabul qilinadi, uning ustiga ular har xil, bir-biriga mos bo’lmagan 
138 

---

motivlarga asoslanadi. Investitsiyalarning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni 
tadqiqot qilish shu narsani ko’rsattiki, ular eng avvalo ko’riladigan foydaga va ssuda 
foizi normasiga bog’liq bo’ladi (kutiladigan daromad qancha yuqori va foiz stavkasi 
qancha past bo’lsa, kredit olish va investitsiya hajmini ko’paytirish shuncha foydali). 
Bundan tashqari, investitsiyalar o’z tabiatiga ko’ra barqaror bo’lmaydi, negaki 
tadbirkorlar bo’lajak kon’yukturani oldindan ko’rib bilishga qodir emas va qaror 
qabul qilishda taxminiy axborotlarga qarab mo’ljal qiladilar. Ishlab chikarishning har 
bir darajasiga uning o’z iste’mol va jamg’arma darajasi muvofiq keladi. Bundan 
tashqari, milliy daromad miqdori qancha ko’p bo’lsa, uning jamg’ariladigan qismi 
ham mutlaq ham nisbiy ifodasi jihatdan shuncha ko’p bo’ladi. Lekin barcha mahsulot 
realizatsiya qilinishi uchun, jamiyatning jami xarajatlari milliy daromadga teng 
bo’lishi kerak, boshqacha aytganda – barcha jamg’arma investitsiyalarga aylanishi 
kerak. Demak, to’la ish bilan bandlikni ta’minlovchi yuqori ishlab chiqarish darajasi 
juda katta miqdorda kapital qo’yilmasini talab qiladi. 
J.M.Keynsning «investitsiyalar o’z jamg’armalarini hosil qiladi», degan 
mashhur qoidasiga muvofiq, agar investitsiyalar hajmi jamg’armalar hajmidan ortiq 
bo’lsa, u holda yalpi talab taklifdan ortiqdir va milliy daromad o’sish tamoyiliga ega 
bo’ladi. Agar investitsiyalar jamg’armalardan kam bo’lsa, u holda yalpi talab 
taklifdan kamdir va daromad kamaya boradi. Va nihoyat, agar investitsiyalar 
jamg’armalarga teng bo’lsa, yalpi talab taklifga teng va milliy daromad darajasi 
o’zgarmay qoladi (Pezenti A.Ocherki politicheskoy ekonomii kapitalizma. V 2-x t.: 
Per. s italyanskogo. M.: «Progress», 1976, 628-629 s.). 
J.M.Keyns bo’yicha, jamg’arma va investitsiyalar, yangi klassiklar 
hisoblaganlaridek, moliya bozorida avtomatik tarzda tenglashmaydi. Shunday 
vaziyatlar yuzaga keladiki, jamg’armalar ko’payganda investorlar investitsion 
xarajatlarni amalga oshirishni xohlamasliklari mumkin. Bunday sharoitda jamg’arma 
va investitsiyalar o’rtasida tenglik o’rnatiladi, lekin ancha past darajada. Moliya 
bozorida muvozanat nuqtasi to’la ish bilan bandlikka muvofiq keladigan nuqtaga mos 
tushmasligi mumkin. Shunday qilib, S va I tenglashuvi milliy daromadning tebranishi 
orqali yuz beradi. J.M.Keyns modelida investitsiyalar daromad darajasiga 
moslashmaydi, balki daromad va jamg’armalar darajasi investitsiya hajmiga 
moslashadi.