“Iqtisodiy ta’limotlar tarixi” fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami T.: Tmi, 2003. bet
Download 1.05 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiy talimotlar tarixi-1
|
141 Multiplikator. J.M.Keyns investitsiyalarning ko’payishi bilan milliy daromadning ko’payishi o’rtasidagi bog’liqlikni taxlil qildi. Uning ko’rsatib berishicha, investitsiyalarning ko’payishi milliy daromadning o’sishiga olib keladi va u quyidagi formula ko’rinishida ifodalanadi: ∆ Y= ∆ I Bu erda Y- milliy daromadning o’sishi, ∆ ∆ I – investitsiyalarning o’sishi tufayli yuzaga kelgan. Investitsiyalarning ko’payishi va uning natijasida milliy daromad va aholining ish bilan bandligining o’sishi maqsadga muvofiq iqtisodiy samara sifatida ko’riladi. Ana shu iqtisodiy samara iqtisodiy adabiyotlarda multiplikator samarasi deb ataladi. Multiplikator – bu son koeffitsenti bo’lib, daromad o’sishi bilan, ushbu o’sishni yuzaga keltirgan investitsiyalar o’simi o’rtasidagi nisbatni ifodalab beradi. Multiplikator atamasini birinchi marta ingliz iqtisodchisi R.Kan 1931 yili ishlatgan. R.Kanda ish bilan bandlik sohasidagi multiplikator samarasi to’g’risida so’z yuritiladi. Uning ko’rsatib berishicha, davlat tomonidan ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil qilish ish bilan ta’minlangan kishilarni xarajatlarining ko’payishiga olib keladi va o’z navbatida xarajatlarning o’sishi endi xususiy sektorlarda ish joylarining barpo etilishini rag’batlantiradi. Shunday qilib, dastlabki ish joylariga nisbatan ko’proq ish bilan bandlik yuzaga keladi. R.Kanning «ish bilan bandlik multiplikatoridan» J.M.Keynsning «Investitsiyalar multiplikatori» farq qilgan holda, u «qachonki investitsiyalarning umumiy summasi o’ssa, unda daromad summasining ko’payishi va uning investitsiyalar o’simidan K marta ortiq bo’lishini ifodalab beradi». J.M.Keynsning ta’kidlashicha, bunday holatning sababi «psixologik qonundan» kelib chiiqadi, unga ko’ra «real daromadning o’sib borishi bilan jamiyat uning doimo kamayib boruvchi qismini iste’mol qilishni xohlaydi». J.M.Keyns nazariyasiga ko’ra, multiplikator jamg’arishga bo’lgan me’yorli moyillikka teskari kattalikdir yoki 1 soni bilan iste’molga bo’lgan me’yorli moyillik o’rtasidagi farqga teskari kattalikdir, ya’ni: MPS M 1 = yoki MPC M 1 1 = Multiplikator samarasi, yuqorida qayd qilib o’tganimizdek investitsiyalarning ko’payishi daromadning ortishiga olib kelishini ko’rsatadi. Bu ortgan daromad (jamg’armani chiqarib tashlagandan keyin) yalpi talabning bir qismiga aylanadi. Daromadlarning multiplikatsiyalashuvi jarayoni to’xtamaguncha shunday davom etib boraveradi. Xiks-Xansen modelliga muvofiq (ishlab chiqarishning birdan-bir o’zgaruvchan omili mehnat hisoblanadi) kishilarning jamg’armaga bo’lgan moyilligi qancha ko’p (shunga muvofiq MRS miqdori kam) bo’lsa, multiplikatorning ahamiyati shuncha kam bo’ladi. To’la ish bilan bandlik sharoitida multiplikator amal qilmaydi, negaki bo’sh turgan resurslarning bo’lmaganligi sababali ishlab chiqarishini ortiqcha 142 kengaytirib bo’lmaydi. Real ijtimoiy mahsulot ko’paymagan holda resurslarni faqat tarmoqlararo qayta taqsimlash yuzaga keladi. Multiplikatsiyalashgan iste’molning kengayishi baholarning o’sishida ifodalanadi. Aynan multiplikator samarasining amal qilishi orqali jamg’arma va investitsiyalarning tenglashuvi yuzaga keladi. Agar investitsiyalr jamg’armadan kam bo’lsa, unda samarali talab milliy daromad xajmini kamaytiradi, bu esa o’z navbatida jamg’arma miqdorining pasayganini bildiradi. Aksincha, investitsiyalar jamg’armadan ortiqcha bo’lsa, milliy daromadning o’sishiga va jamg’armaning ko’payishiga olib keladi. Download 1.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|