Iqtisodiy tebranishlar. Mehant bozori va ishsizlik. Inflyasiya nazariyasi. Ishsizlik va inflyasiya 1 Iqtisodiy davrning mohiyati uning bosqichlari va ularning tavsifi

Ishsizlar – bu ishchi kuchining bir qismi bo‘lib, ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo‘lmagan, lekin ishlashni hohlovchi va ish qidirayotganlardir.
Ishsizlik darajasi va YaIM uzilishi o‘rtasidagi miqdoriy nisbat makroiqtisodiyot sohasidagi taniqli tadqiqotchi Artur Ouken tomonidan aniqlangan va iqtisodiy adabiyotlarda Ouken qonuni sifatida keng tarqalgan. Bu qonun mohiyati shundan iboratki, agarda ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan 1foizga oshsa, YaIM hajmini orqada qolishi 2,5 - 3 foizni tashkil etadi. Ushbu nisbat ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo‘qotishlarini aniqlash imkonini beradi.
Makroiqtisodiy nobarqarorlikni yuzaga kelishiga ishsizlik bilan bir qatorda inflyatsiya ham ta’sir ko‘rsatadi. Inflyatsiya narxlarning o‘sishi va u bilan bog’liq pul birligi harid quvvatini tushib ketishidir.
Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi ichki omillar iqtisoddagi mutanosiblikning buzilishi, ishlab chiqarishda yakka hukumronlikka yo‘l qo‘yish, investitsiyalashda nomutanosiblik, narxlarni shakllantirishda davlatning yakka hukmronligi, kredit siyosatining noto‘g’ri olib borilishi, davlat moliyasi sohasidagi inqirozlar, davlat byudjetining taqchilligi, davlat qarzlarining o‘sishi, pul emissiyasi, pul muomalasi qonunining buzilishi va boshqalarni qamrab olsa, tashqi omillarga jahon iqtisodida bo‘lgan inqirozlar, davlat valyuta siyosati, davlatning boshqa davlatlar bilan bo‘ladigan noqonuniy operatsiyalar va boshqa shu kabilarni o‘z ichiga oladi.
Odatda iqtisodiyotda talabning keskin oshib ketishi va uni ishlab chiqarishning real hajmi bilan qondirilishi mumkin emasligi paytida talab inflyatsiyasi holati ro‘y beradi. Bunga sabab harbiy xarajatlarning o‘sishi va iqtisodning harbiylashuvi, davlat qarzlarining o‘sishi va byudjet taqchilligining mavjudligi, milliy iqtisodiyotga keragidan ortiqcha kredit berish bo‘lishi mumkin.
Iqtisodiyotda tovar va xizmatlar taklifi kamayib borsa va uning oqibatida narxlar ko‘tarilsa taklif inflyatsiyasi paydo bo‘ladi. Buning sababi mehnat unimdorligining pasayishi natijasida ishlab chiqarishning qisqarishi, har xil yangi xizmat turlari paydo bo‘lisi mumkin
Fillips egri chizig’i ishsizlik va inflyatsiya darajalari o‘rtasidagi teskari bog’lig’likni xarakterlaydi va u asosan qisqa muddatli davr uchun xosdir.
Aksilinflyatsiya yoki inflyatsiyaga qarshi siyosat - bu narxlar umumiy darajasini barqaror darajada saqlash, inflyatsiyani yumshatishga qaratilgan hukumat amalga oshiradigan chora-tadbirlaridir. Inflyasiyaga qarshi siyosat yalpi talab va yalpi taklifni tartibga solishni qamrab oladi hamda bu siyosatni tovarlar va xizmatlar hajmini aholi daromadlariga muvofiqlashtirish, barcha ishlab chiqarish resurslaridan oqilona foydalanish, hamda xarajatlarni qisqartirish, ish haqiga nisbatan mehnat unumdorligining ildamroq o‘sishni ta’minlash, ko‘plab talab qilinadigan tovarlar va xizmatlarning hajmi o‘sishiga muvofiq pul emissiyasini qat’iy nazorat qilish, tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar hamda iste’molchilar orasidagi vositachilar sonini kamaytirish, kredit berishni tartibga solish, kredit uchun foiz stavkalarini puxta yo‘lga solib turish, davlat byudjetining daromadlari va xarajatlari muvozanatini ta’minlash yollari orqali amalga oshirish mumkin.