Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

54 

 

eksportdan  oladigan  foydasi  import  to‗lovlarini  qoplash  imkoniyati  darajasida 

bo‗ladi.  Bu  xalqaro  qiymat  qonuni  yoki  ―Xalqaro  qiymat  nazariyasi‖  Millning 

katta  xizmatidir.  Xalqaro  qiymat  nazariyasi  shuni  ko‗rsatadiki,  mamlakatlar 

o‗rtasida  tovar  almashishni  mo‗tadillashtiruvchi  baho  mavjud.  Bu  bozor  narxi, 

talab va ehtiyojga bog‗liq. 

Burjuaziya siyosiy iqtisodi klassik nazariyasi taraqqiyoti haqida yangi so‗zni 

Gotfrid  Xaberler  aytdi  va  u  nafaqat  mehnatni,  balki  ishlab  chiqarishning  barcha 

omillarini aniqlashtirib berdi. 

Hozirgi  zamon  xalqaro  savdo  oqimi  tuzilishi  va  yo‗nalishlari  haqidagi 

tasavvurlarga  shved  iqtisodchi  olimlari  Eli  Xeksher  va  Bertil  Olin  asos  soldilar. 

Ularning  taqqoslama  ustunlik  haqida  tushuntirish-laricha,  u  yoki  bu  mamlakatda 

ma‘lum  mahsulotlarga  egalik  munosabati  ishlab  chiqarishning  ta‘minlanish 

omillari  darajasiga  bog‗liq.  E.Xeksher  va  B.Olin  ishlab  chiqarish  omillari  – 

mehnat,  yer,  kapital,  shuningdek,  u  yoki  bu  tovarlarga  ichki  turli  talablar  bahoni 

tenglashtirishi  teoremasini  olg‗a  surdilar.  1948-yilda  amerikalik  iqtisodchilar 

P.Samuelson  va  V.Stolper  Xeksher-Olin  teoremasi  isbotini  takomillashtirdilar. 

Ya‘ni  ishlab  chiqarish  omillari  bir  turliligi,  texnikalar  bir  xilligi,  xalqaro  tovar 

almashishda  tovarlarni  to‗liq  safarbarligi  va  raqobat  mamlakatlar  o‗rtasida  narx 

omillarini tenglashtiradi. 

Bundan  keyingi  tashqi  savdo  nazariyasi  taraqqiyoti  amerikalik  iqtisodchi 

V.Leontyevning  ―Leontyevning  o‗ziga  xos  fikrlari‖  nomli  ishida  o‗z  ifodasini 

topdi.  O‗ziga  xos  fikrlar  shundan  iboratki,  Leontyev  Xeksher-Olin  teoremasidan 

foydalanib,  urushdan  keyingi  davrda  Amerika  iqtisodiyoti  kapitaldan  chiqarish 

turlariga ixtisoslashganini ko‗rsatib berdi. Boshqacha aytganda, Amerika eksporti 

importga qaraganda bir muncha mehnat talab va kam xarjroq. 

Bu  xulosa  AQSh  iqtisodiyoti  haqida  avvalgi  tavsavvurlarni  chippak-ka 

chiqardi.  Umumiy  xulosaga  ko‗ra,  u  hamisha  kapitalni  keragidan  ortiqligi  bilan 

---