40
* Raqobat "sosialistik musobaqa" bilan
almashtirib kelindi. "Raqobat" so’zini
ishlatish ta’qiqlanar edi.
* Raqobat rag’batlantiruvchi va iqti-
sodiyotni harakatlantiruvchi kuchdir.
Shu sababli u bozor iqtisodiyoti
mexanizmida asosiy o’rin oladi.
*Musobaqa kim o’zish, kim yaxshi
natijalarga erishish uchun bo’lgan qalbaki
bellashuv edi. Sifat uchun emas, "son" uchun
harakat qilinar edi.
*Raqobat rejlashtirilmaydi va qattiq
nazorat ostiga olinmaydi. Raqobat-
chilikni bozordagi:
- talab va taklif;
-
narx;
-
Oligopoliya va monopollashuv
darajasi;
-
davlatning antimonopol siyo-sati
belgilaydi
*Sosialistik musobaqadagi majburiy
safarbarlik usuli:
-
tashabbuskorlik usulini so’ndirar edi;
-
sifatni yaxshilash,
ishlab chiqarish
sarflarini pasaytirish imkonini bermas
edi;
-
sosialistik musobaqa ko’pincha
miqdoriy ko’rsatkichlarga qarab
bajarilar edi.
Raqobatda majburiy safarbarlik
bo’lmaydi, Bu erda halol va erkin
iqtisodiy raqobatni rivojlantirish evaziga
ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar ustidan
xaridorlarning hukmronligi o’rnatiladi.
Masalan, 1870-1890 yillarda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 3
barobarga
oshgan paytda, qalay eritish 56 marotabaga, neft’ ishlab chiqarish
hajmlari 25 marotabaga ortdi. Chunki, ushbu davrda, yirik ishlab chiqarish
korxonalarigina fan va texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga
jalb etish imkoniga
ega edilar.
Ishlab chiqarishning yiriklashuvida erkin raqobat kurashi yirik korxonalar
foydasiga xizmat qiladi. Bu kurash mayda ishlab
chiqaruvchi korxonalarning
sinishiga va ularning yirik korxonalarga qaram bo’lishiga olib keladi.
Monopoliyaning ijobiy va salbiy tomonlarini ham anglab olish lozim bo’ladi.
Monopoliyalar katta sarmoyalarga egalik qilgan holda, yirik ishlab chiqarish
muammolarini hal etishda ko’maklashishlari mumkin.
Monopolistik faoliyat
natijasida ishlab chiqarishning yiriklashuvi va bitta ishlab chiqaruvchi qo’lida
to’planishi bir qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Jumladan,
monopoliyalarning mavjud bo’lishi:
-
Do'stlaringiz bilan baham: 
