“iqtisodiyot nazariyasi” fanidan

Auditor firmalar - korxona, firma, kom’aniyalar moliyaviy xo’jalik faoliyatini tekshirib boruvchi, ular hisobotini eks’ertizadan o’tkazuvchi idora. Ular odatda akstioner jamiyat yoki koo’erativ shaklda faoliyat ko’rsatadi va to’liq mustaqillikga ega bo’ladi. Auditor firmalar o’z ishini har bir mamlakatda yoki xalqaro miqyosda qabul qilingan hisob-kitob va taftish qoidalariga binoan olib boradi. Auditor firma ishida qatnashuvchi taftishchilar auditorlar deb ataladi.

4. Bozor mexanizmining takibiy qismlari .Bozor muvozanatiga ta’sir qiluvchi omillar
Muvozanat - bu tizimning shunday bir holatiki, agar unga biror bir tashqi kuch ta'sir qilmasa, u o‘zining ushbu holatini saqlab qoladi.
Muvozanat narx (3.11 -rasm) deb, shunday narxga aytiladiki, agar u
Q S bozorda taklif qilinadigan ne'mat miqdori ni unga bo‘lgan talab miqdori unga
Q Q S D Q bo‘lgan talab miqdori D ga tenglashtirsa, ya'ni .

1 -rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor muvozanati yagona. Talab va taklif
Q Pe e chizig‘iqlari yagona muvozanat E nuqtada kesishadi. va nuqtalar, muvozanat nuqta E ning koordinatlari hisoblanadi.
Bozordagi talab va taklifning o‘zgarishi, bozor muvozanatini o‘zgarishiga olib keladi. Masalan, bozordagi talab oshsa, (talab chizig‘i o‘ngga siljiganda) muvozanat narx Q Pe e va muvozanat tovar hajmi o‘sadi. Agar bozor talabi kamaysa (talab chizig‘i chapga siljisa), va lar ham kamayadi. Bozor taklifi oshsa (taklif chizig‘i Q Pe S o‘ngga siljisa), muvozanat narx kamayadi, muvozanat tovar hajmi o‘sadi.
Pe Agar bozor taklifi kamaysa (taklif chizig‘i S chapga siljisa), muvozanat narx Q S o‘sadi, muvozanat tovar hajmi kamayadi.

Agar taklif va talab chiziqlari bir vaqtning o‘zida siljishsa, muvozanat narx
Qe va muvozanat miqdor larning o‘zgarishi har xil bo‘lishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan bozor modeli statik bo‘lib, u ma'lum vaqt oralig‘ini oladi
(masalan, u bir oyga, bir yilga teng bo‘lishi mumkin). Bunday bozor modelida
o‘zgaruvchilar vaqtga bog‘liq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bog‘liqliklarini vaqt o‘zgarishi bilan
bog‘lasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik, ma'lum vaqt oralig‘ida
P(t) (masalan, bu oraliq bir oy bo‘lsin) bir birlik tovarning bozor narxi bo‘lsin (ya'ni, tovar narxi bir oy ichida o‘zgarmaydi). Tovarning bozor narxi muvozanat narxga teng bo‘lishi ham, teng bo‘lmasligi ham mumkin.
2.Bozor narxi muvozanat narxdan uzoqlashib boradi;
3.Bozor narxi muvozanat narx atrofida tebranib turadi va bozor muvozanatiga hech vaqt erishilmaydi.
Agar taklif chizig‘i S talab chizig‘iga nisabat tikroq bo‘lsa, birinchi hol yuz
beradi. Agar taklif chizig‘ining yotiqligi talab chizig‘ining yotiqligiga nisbatan tikroq  bo‘lsa, birinchi hol amalga oshadi Uchinchi holatda talab va taklif chiziqlari yotiqligi bir xil bo‘ladi.
Taklif talab bilan qarama-qarshi turadi. Bozorda talab xaridor tarzida namoyon bo’lsa, unga qarama-qarshi sotuvchi o’z taklifi bilan turadi. Taklif bu bozorda mavjud yoki bozorga olibkelinishi mumkin bo’lgan tovarlar va xizmatlar yig’indisidir. Taklif ishlab chiqarish bilan aniqlansa-da, aynan uning o’zi emas. Tovarlar taklifi yaratilgan mahsulotlar miqdoriga teng bo’lmasligi mumkin, ya’ni tovarlarni taklif qilish va ne’matlar ishlab chiqarish hajmlari bir xil bo’lmasligi mumkin. Yaratilgan mahsulotni faqat bozorga chiqariladigan qismi tovar deyiladi, uning bozorga chiqarilmaydigan qismi taklifni yuzaga keltirmaydi. Masalan, fermer, jamoa, dehqon xo’jaliklari etishtirgan qishloq xo’jalik mahsulotlarining bir qismini o’zi iste’mol qiladi. Masalan, etishtirgan kartoshkasining bir qismini o’zi iste’mol qiladi, urug’likka ishlatadi va hokazo. Agar shu maqsadlarga jami etishtirilgan kartoshkaning 20% i sarflansa, 80%i tovar bo’lib sotiladi, ya’ni taklifni yuzaga keltiradi. Undan tash-qari, agar uni bir qismi chirishi mumkinligini hisobga olsak, yana ham kam bo’ladi.
Rivojlangan bozor iqtisodiyoti sharoitida taklif talab bilan muvofiqlashgan yoki talabga nisbatan ko’p bo’ladi. Bu o’z navbatida tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasida raqobat kurashini kuchaytiradi.