Иш, энегрия, Қувват

3-МАШҚ БАРОМЕТР АНЕРОИД ЁРДАМИДА ҲАВО БОСИМИНИ ЎЛЧАШ 
Ишнинг мақсади: барометр-анероид ёрдамида ҳаво босимини ўлчаш услубияти билан 
танишиш. 
Ишни бажариш тартиби: 
1. Барометр-анероиднинг тузилиши билан танишиш; 
2. Барометр-анероид ёрдамида босимни ўлчаш услубияти билан танишиш; 
3. Барометр-анероид ёрдамида босимни ўлчаш; 
4. Ўлчанган босим қийматларига статистик тузатмалар киритиш (ҳарорат ва шкала); 
5. Зарурат туғилса мм.сим.уст.да ўлчанган босимни гектопаскалларда ўтказиш; 
6. Бажарилган иш юзасидан олинган натижалар киритилган ҳисобот тайёрлаш. 
 
5 - ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ 
ФАОЛ ҚАТЛАМ ИССИҚЛИК БАЛАНСИ ТАШКИЛ ЭТУВЧИЛАРИНИ ҲИСОБЛАШ 
Тупроқ, сув, ўсимлик ёки қорнинг юпқа қатлами шартли равишда фаол қатлам ёки фаол сирт 
деб аталади. Унда келаётган қуёш ва атмосфера нурланишининг ютилиши, унинг иссиқликка 
айланиши ва хусусий нурланишнинг шаклланиши содир бўлади. 
Фаол қатлам иссиқлик баланси энергия сақланиш қонунининг хусусий ҳоли бўлган иссиқлик 
баланси тенгламаси билан тавсифланади: 
0




V
L
P
R
, бу ерда
R – фаол қатламнинг радиация баланси, P – тупроқдаги иссиқлик оқими, L – атмосферанинг ер 
яқини қатламидаги иссиқликнинг турбулент оқими, V – фаол қатламдан буғланишга иссиқлик 
сарфи ва бу қатламда конденсация бўлганида ажралган иссиқлик. Тенглама таркибига кирувчи 
ҳадлар фаол қатлам иссиқлик балансининг ташкил этувчилари деб аталади. СИ бирликлар 
тизимида барча катталиклар кВтғм
2
да ўлчанади. 
Фаол қатлам иссиқлик баланси ташкил этувчиларини ҳисоблаш 
1. Тупроқнинг z чуқурлигидаги иссиқлик оқими Р қуйидаги формула бўйича аниқланади: 
z
t
P





, бу ерда 

– иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти (
град
с
м
Ж


);
а
С



(С – ҳарорат 
ўтказувчанлик коэффициенти, а – мутлақ иссиқлик сиғими);
1
2
1
2
z
z
t
t
z
t





– ҳароратнинг 
тупроқдаги градиенти, 
1
t
ва 
2
t
– 
1
z
ва 
2
z
чуқурликлардаги тупроқ ҳарорати. 

вақт оралиғида тупроқдаги ўртача иссиқлик оқими қуйидагига тенг: 
ўp
t
z
C
P




, бу ерда 
z – чуқурлик, 
ўp
t

– z чуқурликкача тупроқ қатламининг вақт оралиғининг бошланиши ва 
охиридаги ўртача ҳароратлари фарқи. 
0, 5, 10, 15 ва 20 см стандарт чуқурликларда ўтказилган градиент ўлчаш 
маълумотларига асосан тупроқ сирти сатҳидаги ўртача иссиқлик оқими қуйидаги формула 
бўйича аниқланади: 
S
C
P


,