Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

 
 
 
(2.7) 
bunda 
z
y
x
um
P
P
P
P



kesish zo‘nasida koordinata o‘qlari bo‘ylab hosil bo‘luvchi 
kesish kuchlarining umumiy yig‘indi kesish kuchi: R
x
- bo‘ylama X o‘qi bo‘ylab; R
u
– 
radial U o‘qi bo‘ylab va R
z
– vertikal Z o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan kuch (2.6, a–rasm). Bu 
kesish kuchlari vektor qiymatga ega bo‘lganligi sababli vekor qiymatlarni qo‘shish 
qoidasiga binoan kvadrat ildiz ostida qo‘shiladi

---

2
2
2
z
y
x
P
P
P
Py



, [N]; [kG].
(2.8) 
Ko‘p holatlarda ishlanuvchi tanavorlarga, ayniqsa ayilanma detallarga radial 
(U–o‘qi bo‘ylab) yo‘nalishda ta‘sir etuvchi R
u
kuchi ko‘proq ta‘sir ko‘rsatadi, u holda 
bikirlik 
]
[
];
[
,
mm
kg
mm
N
y
Py
j

 
 
 
(2.9) 
Elastik deformatsiya tufayli tanavor va keskich asbobning umumiy siljishi 2.8 
formula bo‘yicha quyidagiga ega bo‘lamiz 
]
/
[
];
/
[
,
mm
kG
mm
N
j
P
y
y

.
(2.10) 
2.6–rasmda texnologik tizimning umumiy elastik deformatsiyalanish surati 
berilgan. Keskich asbob D o‘lchamga sozlangan (2.6–a, ras. qar.). Biroq, kesish 
jarayoni boshlanishi bilanoq R
u
kesish kuchi paydo bo‘ladi, tanavor markazi chapga u
1
masofaga siljiydi, keskich esa o‘ngga u
2
masofaga. Shuning uchun tizim tanavorni D
1
diametr bo‘yicha yo‘naboshlaydi. Bunday holat ma‘lum vaqtgacha davom etishi 
mumkin. Keyingi momentda kuchlar surati o‘zgaradi, chunki kesish kuchi doim 
o‘zgarib turadi. Bu siljishlarni sozlash yo‘li bilan kompensatsiyalab bo‘lmaydi. 
Tanavorlar partiyasi uchun ∆
u
= u
max
-u
min 
ni kutulayotgan ishlov berish aniqligining 
tashkil etuvchisi kabi aniqlash zarur bo‘lsin. 
Kesish jarayonini boshlash uchun keskichni berilgan 
ber
t
kesish chuqurligiga 
sozlanadi (2.6–b, ras. qar.). Bu kesish kuchi ta‘sirida u
1
va u
2
elastik siljishi sodir 
bo‘ladi. Berilgan kesish chuqurligi (
fak
t
) faktik miqdorgacha kichiklashadi. 
Tanavorni har bir kesimi uchun hisoblash mumkin: 
fak
ber
t
t
y
y



2
1
. 
Elastik siljishlar quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi: 
tan
1
/ j
P
y
y

; 
kes
y
j
P
y
/
2

, 
bunda, 
tan
j
va 
kes
j
– tanavor va keskichga tegishli bo‘lgan tizim zanjiri elementlarining 
bikirliklari. 
P
y
kuchni ko‘pincha ishlov berish sharoitiga bog‘liq holda quyidagi empirik 
formula bo‘yicha aniqlanadi: 

---

n
x
fak
y
y
HB
vt
CS
P
)
(

, 
bunda, C-ishlov berish sharoitini tafsiflovchi koeffitsient; S-surish; v-kesish tezligi, 
HB-Brinell bo‘yicha ishlov beriluvchi material qattiqligi, y, x, n-tegishlicha kesish 
jarayonining konkret sharoitiga bog‘liq holda tanlanuvchi daraja ko‘rsatkichlar. 
Belgilaymiz: 
 
1
C
HB
v
СS
n
y

. 
Unda 
x
fak
y
t
C
P
1

.
O‘rinlariga qo‘yib quyidagini olamiz 
ber
fak
x
fak
kes
t
t
t
J
C
J
С









1
tan
1
. 
Tenglamani t
fak 
ga nisbatan x daraja ko‘rsatkichning kasrli qiymatlari uchun 
yechimi yo‘q. 
Daraja ko‘rsatkich x ni kasrli qiymatida 
fak
t
ga nisbatan tenglamaning echimi 
yo‘q. Ba‘zi bir taxminlarga yo‘l qo‘yib, kesishning qoldiq chuqurligi deb ataluvchi 
tushuncha kiritish mumkin 
fak
ber
qol
t
t
t


(2.6, b–ras. qar.). Bu holda yaqinroq echimi 
quyidagi ko‘rinishga ega: 
.
1
1
tan
1








kes
x
ber
qol
J
J
t
C
t
(2.11) 
Qavs ichiga olingan ifoda, texnologik tizimning moyilligini tavsiflaydi. 2.11 
formula 
y

–ni aniqlash uchun qulay bo‘lar ekan.
Detallar partiyasi uchun ularning qo‘yimi T ma‘lum; qaysi, partiyadagi 
detallaning eng katta va eng kichik o‘lchamlarning ayrimasiga teng. T qo‘yim t
qol
qoldiqning eng katta va eng kichik qiymatlari ayirmasidan kichik bo‘lmasligi zarur. 
Agar 
y

–bu kattalikning taqsimlanish maydoni bo‘lsa, unda 
min
max
qol
qol
y
t
t



. 
2.11 formulaga mos holda quyidagiga ega bo‘lamiz: 


.
1
1
tan
min
max
1










kes
x
ber
x
ber
y
J
J
t
t
С
(2.12) 
2.12 ifoda C
1
= constanta uchun topilgan. Biroq tanavorlar partiyasiga ishlov 
berishda ularning qattiqligi HB
max
dan HB
min
gacha o‘zgaradi, kesish kuchi esa 

---

keskichning yeyilishi tufayli uning turg‘unligini oxirida o‘zgaradi. Natijada miqdorni 
 
n
x
HB
t
C
С
max
max
max
1

dan 
 
n
x
HB
t
C
С
min
min
min
1

gacha o‘zgarishga ega bo‘lamiz. 
Aytilganlarni hisobga olsak 2.12 formula quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi 


.
1
1
tan
min
min
1
max
max
1










kes
x
ber
x
ber
y
J
J
t
C
t
C
(2.13) 
y

miqdorni tanavorning bikirligi minimal bo‘lgan kesimida aniqlash maqsadga 
muvofiqdir. Keltirilgan formulalar yordamida turli amaliy masalalar yechiladi [2,6]. 
Masalan, birlamchi sozlangan dastgohda ishlanuvchi partiya po‘lat halqalarni 
diametrlarini taqsimlanish chegarasini aniqlash zarur bo‘lsin. Halqalar tanavorlari 
konsolli opravkaga mahkamlanadi. Elementlar bikirligi shpindel-opravka-tanavor 
tan
j
= 5000 H/mm; elementlar bikirligi support-keskich j
kes
= 8000 H/mm; t
ber max
= 4mm; 
t
ber
 
min
= 2,5mm; C
1max
= 1200; C
1min
= 1000; daraja ko‘rsatkich x =0,9.