Ishlab chiqarish xarajatlari auditining maqsadi, me’yoriy asoslari va xususiyatlari. Auditining rejasi va dasturini tuzish

Buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar qilindi:
(ming so‘m)

Sana	Muomalalar mazmuni	Hujjat	Schetlar korrespondentsi yasi		Summa
			Debet	Kredit
28.янв	“Odil-audit” auditorlik tashkilotining scheti aktseptlandi	26.01.2014 yildagi № 6/06 raqamli schyot	2010	6010	15000
28.янв	QQS aks ettirildi	Hisob-kitoblar	4410	6010	3000
30.янв	26.01 dagi № 6/26 schet to‘landi	To‘lov topshiriqnomasi	6010	5110	18000
30.янв	Xarajatlarga hisobdan chiqarildi	Dalolatnoma	2010	6010	15000
30.янв	QQS byudjet bilan hisoblashishlar schetiga hisobdan chiqarildi	Hisob-kitoblar	6410	4410	3000

“Ramz” MChJ “Orzu” AJ bilan tuzilgan shartnomaga mos holda ishlab chiqarish binosini ijaraga oldi. Ijara to‘lovi shartnomaga ko‘ra yiliga 48000000 so‘mni tashkil etadi. Tekshirilayotgan yilning 1-choragida ijara to‘lovi to‘liq holda ijaraga beruvchiga o‘tkazilgan va ushbu ijara to‘lovi summasi xarajatlarga hisobdan chiqarilgan.


Buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar qilingan:
(ming so‘m)

Sana	Muomalalar mazmuni	Hujjat	Korrespondentsiyalanuvchi schetlar		Summa
			Debet	Kredit
19.мар	Ijara to‘lovi	Shartnoma	9410	6010	48000
19.мар	Ijara to‘lovi o‘tkazildi	To‘lov topshiriqnomasi	6010	5110	48000

2014 yil fevralda “Ramz” MChJ tomonidan joriy yilning 2-choragi uchun 2400000 so‘mlik me’yoriy texnik xarakterdagi matbuot nashri uchun pul to‘landi.

Buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar qilindi:
(ming so‘m)

Sana	Muomalalar mazmuni	Hujjat	Korrespondentsiyalanuvchi schetlar			Summa
			Debet	Kredit
27.фев	Joriy yilning 2-choragiga obuna puli to‘landi	Kvitantsiya	2010	6010	2400
28.фев	Realizatsiya qilingan mahsulot tannarxiga hisobdan chiqarildi	Hisob-kitob	9010	2010	2400

2014 yil avgustda “Ramz” MChJ ishchisi Sherimbetov M.ga hisobot asosida, xo‘jalik ehtiyojlari uchun ofis inventarlari, idishlar jamlanmasi,zarur maishiy elektr asboblari sotib olish uchun 1500000 so‘m berildi.

Qosimova N. ishlab chiqarish sarf xarajatlari haqida do‘kon cheklari ilova qilingan bo‘nak hisoboti taqdim etdi. Quyidagilar sotib olingan edi: Idishlar jamlanmasi-800000 so‘m; guldon-100000 so‘m; oshxona anjomlari-200000 so‘m. Buxgalteriya hisobotida quyidagi yozuvlar qilingan edi:
D-t 2010- “Asosiy ishlab chiqarish”schyoti-1500000 so‘m;
K-t 6010-“Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lovlar schetlari”- 1500000 so‘m;
D-t 6010-“Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lovlar schetlari”- 1500000 so‘m;
K-t 5110-“Hisob-kitob scheti”-1500000 so‘m.
2014 yil yanvarda “Ramz” MChJ ta’lim faoliyatini amalga oshirishga litsenziyasi bo‘lgan o‘quv muassasasi bilan 18000000 so‘mlik shartnoma tuzib, bu shartnoma bo‘yicha pulni birinchi o‘quv yilida to‘ladi va quyidagi xodimlarini jo‘natdi:
Qudratov S.- malaka oshirish kurslariga;
Ortiqova Yu.-oliy ma’lumot olish uchun muhandis-iqtisodchi mutaxassisligi bo‘yicha o‘qishga.


Buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar qilindi:
(ming sum)

Sana	Muomalalar mazmuni	Hujjat	Korrespondentsiyalanuvchi schetlar			Summa
			Debet	Kredit
20.01	Shartnoma bo‘yicha to‘landi	Shartnoma	6010	5110	18000
20.01	O‘qish uchun xarajatlar hisobdan chiqarildi	Shartnoma	9410	6010	18000

“Ramz” MChJ muntazam ravishda AYoQSh dan hisobdor shaxslar orqali xizmat avtomobillari uchun yonilg‘i moylash materiallari sotib olgan. QQS hisob-kitob yo‘li bilan o‘rnatilgan 20% stavka bo‘yicha belgilandi.
Buxgalteriya hisobidagi yozuvlar yonilg‘i moylash materiallarini sotib olganlikni tasdiqlovchi yo‘l varaqalari asosida bajarildi. 2013 yilning 8 oyi uchun jami 100000000 so‘mlik YoMM sotib olingan, shu jumladan byudjet hisobidan qoplash uchun 13790000 so‘m (100000000×13,79) hisoblandi.
Buxgalter hisobida quyidagi yozuvlar qilindi:

Sana	Muomalalar mazmuni	Hujjat	Korrespondentsiyalanuvchi schetlar			Summa
			Debet	Kredit
10.09	YoMM sotib olish	Yo‘l varaqasi	2010	6710	86210
10.09	YoMM uchun QQS to‘landi	Yo‘l varaqasi	4410	6010	13790
10.09	Hisoblashga QQS taqdim etildi	Hisob- kitoblar	6410	4410	13790

Talab qilinadi:

1. Chiqimlarni xarajatlarga olib borishning to‘g‘riligini tekshirilsin.
2. Auditor qanday usullar yoki auditorlik amallari bilan dalillar to‘playdi?
3. Sintetik hisobni yuritishning to‘g‘riligi tekshirilsin. Xatolar aniqlanganda tuzatish provodkalari berilsin.
4. Tekshiruv natijalarida aniqlangan kamchiliklarni qaydnomada rasmiylashtiring.
5. Auditorlik hisoboti uchun material tayyorlang.

3-Masala. 1. “Ramz” MChJ da 2014 yilning 8 oyi uchun mahsulot sotishdan tushum hajmi 1980000000 so‘mni tashkil etgan (QQS ham qo‘shilgan holda). Ushbu davr davomida “Ramz” MChJ da ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar reklamasiga qilingan xarajatlar quyidagi hujjatlar bilan tasdiqlangan:

a) 2014 yil 15 avgustdagi №115-sonli schet-faktura; reklama katalogini chiqarilganligiga to‘lov-14400000 so‘m, QQS siz summa-12000000 so‘m, QQS- 2400000 so‘m.
b) 2014 yil 5 avgustdagi №200-sonli schet-faktura bilan; reklama to‘lovi-180000000 so‘mga, QQS siz-150000000 so‘m, QQS-30000000 so‘m.
Yuqorida ko‘rsatilgan ishlar bo‘yicha bajarilgan ishlar dalolatnomasi olingan. Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi qaydnomasiga muvofiq mos davr uchun buxgalter tomonidan xarajatlar tarkibiga mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha reklama xizmatlari uchun 162000000 so‘m qo‘shib qo‘yildi. Bunda quyidagi buxgalteriya yozuvlari qilindi:

№	Muomalalar mazmuni	Debet	Kredit	Summa
1.	Mahsulotlar qabul qilindi	9410	6010	162000000
2.	Mahsulot sotilishi bo‘yicha QQS aks ettirilgan.	4410	6010	32400000
3.	Hisoblashga QQS taqdim etildi	6410	4410	32400000

2. “Ramz” MChJ tijorat bankidan 250000000 so‘m miqdorda ssuda olgan bo‘lib, uning yillik foizi 13,5% ni tashkil etadi. Ssuda yarim yilga- 1 yanvardan 30 iyun 2014 yilgacha muddatga olingan. Ishlab chiqarish xarajatlari hisobining №15-sonli qaydnomasi bo‘yicha kredit uchun foiz summalariga, ya’ni 1687500 so‘mga D-t 2610-“Ishlab chiqarishdagi yaroqsizlik” scheti K-t 5110-“Hisob-kitob scheti” yozuvi aks ettirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining qayta moliyalashtirishdagi foiz stavkasi 6,0% ni tashkil etgan.
Ushbu davr davomida korxona tomonidan quyidagi xarajatlar qilingan:
a) korxona bo‘yicha 2014 yilda qilingan vakillik xarajatlar quyidagilar bilan tasdiqlangan: 2014 yilga vakillik xarajatlari smetasi; ish yuzasidan o‘tkazilgan uchrashuv dasturi taqdim etilgan va tadbir ishtirokchilari ko‘rsatilgan, qilingan xarajatlar bo‘yicha cheklar va schetlar ilova qilingan. Xarajatlarning umumiy summasi 21500 ming so‘mni tashkil etgan;
b) xorijiy delegatsiyalar bilan etkachi investorlarning tadbirlariga tashrif buyurganlik bilan bog‘liq xarajatlari smeta bilan tasdiqlangan, ishtirokchilar ko‘rsatilgan, chiptalar va xarajatlarni tasdiqlovchi boshqa hujjatlar ilova qilingan. Xarajatlarning umumiy summasi 89000 ming so‘mni tashkil etgan.
Ushbu davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari hisobi qaydnomasiga muvofiq, bosh buxgalter tomonidan 30400 ming summadagi vakillik xarajatlarini mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha xarajatlar tarkibiga qo‘shib yuborgan.
Talab qilinadi:
1. Auditor vaziyatni baholashda o‘z fikrini qanday me’yoriy hujjatlar bilan asoslaydi?
2. Yuqorida bayon qilingan vaziyatlar buxgalteriya hisobida to‘g‘ri aks ettirilganligi yoki noto‘g‘ri aks ettirilganligi tekshirilsin.
3. Reklama xarajatlari mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxiga qo‘shilganligi to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligi tekshirilsin.
4. Qoida buzilishlar aniqlanganda tannarxning asossiz orttirilishi va foydaning pasaytirilishi summalari aniqlansin. Tuzatish buxgalteriya provodkalari berilsin.
5. Aniqlangan chetlashishlar qoida buzilishlar qaydnomasida aks ettirilsin.
4. Masala.
a) 2013 yil sentyabrda duradgorlik tsexiga foydalanish uchun quyidagilar berildi:
parma-5 dona har birining narxi 39000 so‘mdan;
elektrodrel- 1 dona narxi 1100000 so‘m;
elektrochkich - 5 dona har birining narxi 692000 so‘mdan.
Buxgalteriyada quyidagi provodkalar tuzilgan:
Tsexga berilgan parma qiymatiga:
D-t 2510 -“Umumishlab chiqarish xarajatlari” schyoti - 195000 so‘m
K-t 1010-“Xom ashyo va materiallar”schyoti - 195000 so‘m
b) Talabnoma bo‘yicha ombordan materiallar berildi: 1-talabnoma-direktor kabinetiga pardoz berish; 2-talabnoma-oshxona mebeli ishlab chiqarishga; 3- talabnoma-xonadon mebeli ishlab chiqarishga; 4-talabnoma-ofis mebeli ishlab chiqarishga.
Tsexga berilgan elektrodrel qiymatiga:
D-t 2510 -“Umumishlab chiqarish xarajatlari” schyoti - 1100000 so‘m
K-t 1010-“Xom ashyo va materiallar”schyoti - 1100000 so‘m.
Tsexga berilgan elektrochkich qiymatiga:
D-t 2510 -“Umumishlab chiqarish xarajatlari” schyoti - 3460000 so‘m
K-t 1010-“Xom ashyo va materiallar”schyoti - 3460000 so‘m.

1-jadval

№	Nomi	Narxi	Soni(miqdori)
			1-talabnoma	2-talabnoma	3-talabnoma	4-talabnoma
1	Tog‘terak yog‘ochi,kub.m	1638,89	0,01	0,25	0,25	0,75
2	DSP plitasi.dona	304,49	1	-	200	240
3	Emal faneri(shpon),m	1932,5	1	100	-	-
4	Yong‘oq daraxtidan faner,m	1930,8	1		200	280
5	Lak,l	17	1	25	20	20
6	Morilka (hashoratlarga qarshi dori),l	12,3	1	10	5	5
7	DSP plita 1,2×1,2m,dona	375,8	1	100	-	-
8	Shuruplar(6 mm.lik burama mix)	37,9		1	0,6	3
9	Shuruplar(13 mm.lik burama mix)	42,1		0,7	1,5	1,5

2-jadval
Talabnomalarning ma’lumotlari bo‘yicha buxgalteriyada quyidagi provodkalar berilgan:

№	Muomalalar mazmuni	Debet	Kredit	Summa
1.	Direktor kabinetini bezashga materiallar	2010	1010	177.00
2.	Oshxona mebellari ishlab chiqarishga	2010	2010	9019,2
3.	Xonadon mebeli ishlab chiqarishga	2010	1010	11927
4.	Ofis mebeli ishlab chiqarishga	2010	1010	17249,66

3-jadval
Tayyor mahsulotlar omboriga ishlab chiqarishdan tayyor mahsulotlar berildi

Nomi	Miqdori, dona	Qiymati, ming so‘m
Ovqatlanadigan stol	14	33031,53
“Kitob” stoli	20	26222,95
Och rangli stol	12	26746,69
To‘q rangli stol	11	21707,98
“Direktor” stoli	17	40111
“Xizmatchi”stol	25	32778,71
Jami	x	180598,9

Mazkur muomalaga buxgalteriya hisobida quyidagicha buxgalteriya yozuvlari berilgan:
D-t 4220-“Xizmat safarlari schyotlari uchun berilgan bo‘naklar” schyoti-180598,86 so‘m
K-t 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schyoti – 180598,86 so‘m.
Talab qilinadi:
1.Sintetik hisobning to‘g‘ri yuritilganligini tekshirish.
2.Xatoliklar aniqlanganda tuzatish provodkalarini yozish.
3.Mahsulot tannarxining to‘g‘ri hisoblanganligini aniqlash.
4. Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish xarajatlari hisobining tekshirish natijalarini dalolatnoma bilan rasmiylashtirish.
4.-Masala. Mahsulot sotilishi auditini o‘tkazish tartibini o‘zlashtirish.
Topshiriq sharti: 2014 yil sentyabrda quyidagi mahsulotlar sotildi. (4-jadval)
4-jadval

Nomi	Tannarx, so‘m	Bahosi, so‘m	Miqdori, dona	Jami bahosi, so‘m
Ovqatlanish stoli	23594	3500	10	35000
“Kitob” stoli	23600,52	1900	18	34200
“Direktor” stoli	40110,99	3700	17	62900
Och rangli stol	8915,56	2800	4	11200
Qora rangli stol	13814,15	2400	7	16800
“Xizmatchi”stoli	28845,3	1700	22	37400
Jami	138880,5			197500

№	Muomalalar mazmuni	Debet	Kredit	Summa
1.	Mahsulotlar realizatsiyasi	4010	9010	197500
2.	QQS ajratildi	9010	6410	32916,67
3.	Mahsulot tannarxi hisobdan chiqarildi	9010	2810	138880,52
4.	Realizatsiya natijalari aniqlandi	9010	9910	25702,82

Talab qilinadi:

1. Auditor vaziyatni baxolashda o‘z fikrini qanday me’yoriy hujjatlar bilan asoslaydi?
2. Sintetik hisobning to‘g‘ri yuritilishi tekshirilsin. Aniqlangan xatoliklarga tuzatish provodkalarini bering.
3. Auditor qanday usullar yoki auditorlik amallari bilan dalillar yig‘adi?
4. Bunday vaziyatlarda auditorning harakatlarini izohlang?
5.Soliqlarning to‘g‘ri hisoblanganligi va moliyaviy natijalarning to‘g‘ri shakllantirilganligi tekshirilsin.
6. Tekshiruv natijalarini dalolatnoma bilan rasmiylashtirilsin.

MUSTAQIL TA’LIM TOPSHIRIQLARI
1. Ishlab chiqarish xarajatlari deb nimaga aytiladi?
2. Ishlab chiqarish xarajatlari auditining maqsadi nimadan iborat?
3. Ishlab chiqarish xarajatlari auditining ma’lumot manbalari bo‘lib qaysi me’yoriy hujjatlar hisoblanadi?
4. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlarini tekshirish ketma-ketligi qanday?
5. Davr xarajatlarini tekshirish tartibi qanday?
6. Mahsulot tannarxini aniqlash uchun xarajatlarni guruhlash qaysi me’yoriy hujjatda belgilangan?