Ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi

SOTISHNING SOF QIYMATI –bu ishlab chiqarish zaxirasining tannarxidan kichik 
qiymati bo‘lib, faqatgina ularni keragidan ko‘p miqdorda yig‘ilib qolganida bahoni pasaytirish 
hollarida vujudga keladi. Bunday holda ishlab chiqarish zaxiralari pasaytirilgan baholarda, ya’ni 
sotishning sof qiymatida balansda aks ettiriladi. 
STANDART KOST (STANDARD COSTS) – hamma xarajatlarni qattiq meyorlashtirgan 
va mahsulotning standart (meyoriy) tannarxini hisoblash imkoniyatini yaratadigan kalkulatsiya 
qilish tizimi. Xarajatlarning sarflanishi jarayonida chetga chiqishlarni nazorat qilish, mas’uliyat 
va xarajat markazlari, xarajat moddalari boyicha hisobga olish, chetga chiqishning sabablarini 
aniqlash maqsadida chuqur tahlil qilish hamda nazoratni o’rnatish imkoniyatini yaratadigan 
tizim. Hozirda amaliyotda qo’llanilayotgan meyoriy hisobga olish va tannarxni kalkulatsiya 
qilish usuliga o’xshaydi. 
STORNO YOKI “QIZIL YOZUV” USULI. Ushbu usul registrlarda summa ortig‘i bilan 
ko‘rsatilganda va ular jami ma’lumotlardan joy olganda qo‘llaniladi. Bu xatoliklar keyingi 
hisobot davrlarida to‘g‘rilanadi. Buning uchun summasi berilgan yozuv (o‘tkazma) qaytariladi, 
faqat farq summa qizil yozuv bilan yoki minus ishorasi bilan ko‘rsatiladi. Qizil yozuv umumiy 

---

416 
summadan ayirishni bildiradi. Tuzatish maxsus ma’lumotnomasi bilan rasmiylashtiriladi va 
tasdiqlanadi. 
SUBSIDIYALAR – bu korxonaga uning faoliyatini rivojlantirish maqsadida ma’lum bir 
shartlarga ko‘ra davlat tomonidan berilgan yordam va imtiyozlar summasi. 
SCHYOTLAR – bu korxona aktivlari, xususiy kapitali, majburiyatlari, daromad, xarajat, 
foyda va zararlarini hisobot davridagi holati (boshlang‘ich va oxirgi), shuningdek ularning shu 
davrdagi harakati (ko‘payishi va kamayishi) to‘g‘risidagi ma’lumotlarni pul ifodasida aks ettirish 
usuli. 
Buxgalteriya schyotlari bu – xo‘jalik yurituvchi subektlar iqtisodiy resurslari holati va 
harakati haqidagi buxgalteriya ma’lumotlarini ro‘yxatga olish va saqlash usulidir. 
Har bir schyot ichki tomondan to‘rtta elementni o‘z ichiga oladi: 

Bosh qoldiq –bu schyot bo‘yicha hisobot davri boshidagi qoldiq summa. Buxgalterlar 
tilida uni «bosh saldo» ham deb ataydilar.  

Debet oborot –bu schyotning debet tarafiga yozilgan summalarning yig‘indisi. Aktiv 
schyotlarda ushbu oborot hisobot davrida schyotning bosh qoldig‘i summasini jami qanchaga 
ko‘payganligini bildiradi, passiv schyotlarda esa - hisobot davrida schyotning bosh qoldig‘i 
summasini jami qanchaga kamayganligini bildiradi. 

Kredit oborot - bu schyotning kredit tarafiga yozilgan summalarning yig‘indisi. Aktiv 
schyotlarda ushbu oborot hisobot davrida schyotning bosh qoldig‘i summasini jami qanchaga 
kamayganligini bildiradi, passiv schyotlarda esa - hisobot davrida schyotning bosh qoldig‘i 
summasini jami qanchaga ko‘payganligini bildiradi. 
Oxirgi qoldiq - bu schyot bo‘yicha hisobot davri oxiridgi qoldiq summa. Buxgalterlar 
tilida uni «oxirgi saldo» ham deb ataydilar
Schyotning debet yoki kredit tomonlariga yozilgan muomalalar summalarining jami schyot 
aylanmasi(aylanma) deb ataladi.