Ишларни бажариш ва бинони барпо этиш кетма-кетлиги

Loyiha – menejeri (Project Manager) – qurilish ishtirokchilarining xo’jalik – iqtisodiy faoliyatiga aralashmagan holatda, faqat uni yollagan mulk egasining manfaatlari doirasida boshqaruv funksiyasini bajaruvchi.
Yetkazib beruvchi – o’zining ishlab chiqaruvchi kuchlari yoki qo’shimcha kuchlar hisobiga qurilish uchun zaruriy mahsulotlarni (materiallar, qurilish konstruksiyalari va qismlar) yetkazib beruvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. Keng ma’noda, iqtisodiyotning barcha sohalari u yoki bu darajada qurilish uchun mahsulot yetkazib beruvchi sifatida o’rin tutadi.
Transport (tashish) tashkiloti – pudratchilar bilan shartnoma asosida moddiy–texnik resurslarni tashqi va ichki qurilish sohalariga tashishni amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxs.
Bank – moliyaviy operasiyalar vositasida kredit – hisoblar va boshqa bank xizmatlarini ko’rsatuvchi yuridik shaxs hisoblanadi. Investisiya banklari uzoq muddatga mo’ljallangan loyihalarni, ya’ni qurilishlarni moliyalashtiruvchi.
Ilmiy tadqiqot tashkilotlari – O’zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish Komitasi (O’zdavarxitektqurilish) topshirig’i bo’yicha, Vazirliklar va idoralar yoki buyurtmachi, loyihalashtiruvchi va pudratchilar bilan bevosita, to’g’ridan – to’g’ri amalga oshiriluvchi shartnomalar asosida ilmiy tadqiqotlar ishlarini amalga oshruvchi yuridik yoki jismoniy shaxslar.
2. Qurilish davrlari

0. 
   Qurilishni qatnashchilarining o’rni va roliga qarab ikki davrga bo’lish mumkin: tashkiliy texnologik (TT) va qurilish (Q). Ularning har biri yana ikki bosqichga bo’linadi: TT1; TT2; qurish; foydalanishga topshirish. TT1 va TT2 bosqichida asosiy rolni buyurtmachi o’ynaydi. Davlat rivojlanish dasturi yohud bozorni o’rganish tasodifiy, sabablarga ko’ra biror bino, inshoot, bino va inshootlar majmui qurilishiga oid fikr shakllanadi, ya’ni g’oya paydo bo’ladi. Bu g’oya tahlil natijasida ham vujudga kelishi mumkin.
   
1. 
   G’oyani texnik va iqtisodiy asoslash kerak bo’ladi. Misol tariqasida yirik shahardagi bolalar bog’chasi va boshlang’ich maktab olish mumkin.
   
2. 
   Tuman ta’lim boshqarmasida mahalla, mavze yoki tuman hududiga oid ma’lumotlar olinganda tahlil har bir guruh, sinfda bolalar soni me’yordagidan ortiqligini ko’rsatdi. Bundan tashqari demografik ma’lumotlarga ko’ra yana ehtiyoj borligi aniqlandi. Bolalar yoshiga qarab ehtiyojni aniq raqamlar bilan ifodalanadi. Masalan, 3 ta maktabga tayyorlov guruhi, 2 ta birinchi, 4 ta ikkinchi sinflar ochilishiga ehtiyoj bor. Bularga qarab murabbiy, yordamchi va boshqaruv xodimlari soni aniqlanadi. Bu kelajak ta’lim muassasasi binosiga bo’lgan texnik talablarning buyurtmachi tomonidan shakllantirishga asos bo’ladi. Bungacha qurilish, ya’ni sarflar iqtisodiy jihatdan o’z o’zini oqlashini aniqlash lozim.
   

Sarflar binoning narxi va yildan yilga ko’payib boradigan joriy sarflardan shakllanadi. Joriy sarflar xodimlar maoshi, elektr energiya, suv, soliqlar va boshqa sarflaridan shakllanadi.
Binoning narxi shu maqsadlarda yaqin vaqtlarda qurib foydalanishga topshirilgan binoning bir o’quvchi joyiga yoki bir kvadrat metrga yoki biron bir boshqa fizik o’lchov birligiga to’g’ri keladigan narxdan kelib chiqib aniqlanishi mumkin (Narx = Hajm * O’lcham birligiga mos narh) .
Sarflar qoplanish vaqti sarmoyalar (investisiyalar)ning qoplanishi (qaytarilishi) va me’yor (talab) bo’yicha daromad keltirilish vaqtidan oshmasligi kerak. Bu kapital qo’yilmalari samaradorligi koeffisiyenti bilan aniqlanadi (Ye=1/T_o). Ye ning qiymati kapital qurilishda 0,12, ya’ni 8 yilga teng. Xalqaro banklar, fondlar sarmoya berishganda ijtimoiy qiymati yuqori bo’lgan loyiha(sog’liqni saqlash, suv ta’minoti, ta’lim va sh.o’.) larga sarmoyalar oqlanish vaqtini 10-15 yil qilib belgilashi ham mumkin. Xullas, loyihani iqtisodiy asoslashda investisiyalar manbaidan kelib chiqish kerak bo’ladi.
Investisiya manbai (byudjet, mahalliy, homiy, kredit) aniqlanganda buyurtmachi davlat boshqaruv organiga (xokimiyat) murojaat qilib, qurilishga joy so’raydi. Ajratilgan joyga suv, elektr energiya olib kelishni hokimiyatning mos bo’linmalari bilan kelishilgan chizmasini, texnik vazifa (talab) lar bilan birga loyihalovchi (konsalting) tashkilotini tanlash uchun tenderga beradi. Tenderda yutib chiqqan tashkilot bilan shartnoma tuziladi va loyiha ishlab chiqiladi.
TT2 bosqichida buyurtmachi asosiy rolni o’ynasada loyihalash jarayonida loyiha tashkilotining o’rni katta. Loyihalash bir yoki ikki bosqichdan iborat. Ikki bosqichli loyihalash noyob, murakkab, katta qurilishlarga munosib. Bunda birinchi bosqichda texnik loyiha ishlab chiqiladi. Uning tarkibiga arxitektura qurilish yechimlari, quriladigan majmuaning bosh tarhi, smeta hisobi kiradi. Texnik loyiha tarkibida qurilishni tashkilqilish loyihasi (QTL (ruscha POS)) alohida ishlab chiqiladi.
QTL tarkibida qurilishning yiriklashgan taqvimiy rejasi, umummaydon bosh tarhi tuziladi, resurslarga bo’lgan ehtiyojlar aniqlanadi.
Loyihalashning ikkinchi bosqichida ishchi chizmalar ya’ni konstruktiv yechimlar hisob asosida aniq o’lchamlarda chizma shakliga keltirib kerakli ashyo, buyumlar turi, markasi va hajmi bilan ifodalanadi va qurilishning smetasi tuziladi va ekspertizaga beriladi.
Ekspertiza davlat nazoratiga oid jarayon. Ekspertiza qiladigan tashkilotlar (masalan, Davarxitektqurilish, Tabiatni muxofaza qilish komitasi, va sh.o’.lar) loyihaning tegishli qismlarini taxlil qilib o’z fikrlarini bayon etadilar, shu jumladan, kamchiliklarni ko’rsatadilar. Ko’rsatilgan kamchiliklar bartaraf etilgandan so’ng, loyiha tasdiqlanadi va tender hujjatlari ishlab chiqiladi.
Tender o’rnatilgan tartibda tashkil qilinadi va o’tkaziladi. Tenderda qatnashuvchi tashkilot (oferent)ga va ular tomonidan beriladigan taklif (oferta)larga bo’lgan talablar tender hujjatlarida aniq keltiriladi.
Tender o’tkazilgandan keyin natijalari bo’yicha bosh pudratchi aniqlanadi va shartnoma imzolanadi va qurilishga ruxsatnoma hamda buyurtmachi ishchi chizmalarini “ishlab chiqarishga” degan yozuv va imzosi bilan qurilishni amalga oshirish uchun pudratchiga beradi va qurilish boshlanadi. Shu damdan boshlab bosh pudratchi qurilish maydonida asosiy rolni o’ynaydi, ishlarni tashkil qilishga, umuman xo’jalik faoliyatiga qurilishning boshqa qatnashchilari aralashish xuquqiga ega emas. Shu bilan birga loyihaning to’la va aniq amalga oshirilishi, davlat me’yorlarining qat’iy bajarilishi ustidan mas’ul tashkilotlar tomonidan nazorat olib boriladi.
Qurilish bitganidan keyin obyektni foydalanishga topshirish jarayoniga kirishildi. Bunda o’rnatilgan tartibda bosh pudratchi tegishli ishlarni subpudrat tashilotlaridan qabul qilib olib, buyurtmachi tuzgan komissiyaga topshiradi.
Komissiya huzuriga barcha loyiha hujjatlari, ishlab chiqarish jurnallari, kuzatib bo’lmaydigan, lekin bajarilgan ishlarning aktlari (fundament, qoziq, quvurlar va sh.o’.), ishlatilgan materiallarning odam sog’ligiga zarar keltirmasligini isbotlovchi sifat sertifikatlari beriladi. Aniqlangan kamchiliklar bartaraf etilgandan so’ng komissiya qabul aktiga imzo qo’yadi va obyekt oraliq qabulidan o’tdi deb hisoblanadi.
Davlat komissiyasi buyurtmachining yozma murojatiga asosan qoidalarda belgilangan muddatda va tarkibda tuziladi, hujjatlar va obyekt tekshiriladi, kamchiliklar aniqlanadi. Qabul aktiga imzo chekilganda ko’kalamzorlashtirish va isitish kommunikasiyalari yaqin faslgacha shartli qabul qilinadi va obyekt foydalanishga qabul qilindi deb xisoblanadi.