Қишлоқ хўжалик фитопатологияси фанининг мақсади ва вазифалари

Чидамли ва толерант навлар экиш. Ғўзани вертициллёз вилтдан ҳимоя қилишда муҳим 
ўрин тутади, аммо тажрибалар кўрсатишича, самарали ҳимоя чораларининг тўла комплекси 
қўлланилмаса, янги чидамли навларни экиш мустаҳкам ва давомли муваффақиятни 
таъминламайди (Мирпўлатова б.қ., 1981; Davis ва б.қ., 1996; Garber ва б.қ., 1996). Ғўза 
яккахокимлигига қарши кураш чораларининг (алмашлаб экиш ва б.қ.) тадбиқ этмаслик навлар 
чидамлилиги тез йўқотилишига олиб келади. Жумладан Ўзбекистонда 1920-1970 йиллар орасида 6 
марта нав алмаштириш ўтказилганлигининг асосий сабаби ҳам шундадир (Бенкен ва б.қ., 1974; 
Пересыпкин ва б.қ., 1990). 
Вилт замбуруғининг чидамли навларда ҳам касаллик қўзғатишга қобил, юқори вирулентли 
ирқлари пайдо бўлиши ва далаларда кўпайиши бу жараённи доимий назоратда тутишни ва 
чидамли толерант навлар яратишни бетўхтов олиб боришни талаб этади. 
Кучли зарарланган далаларда ғўза туп сонини ошириш вилт риножланиши ва унинг 
ҳосилга салбий таъсирини камайтириши аниқланган. Бу мақсадда ўсимликлар сонини, 
зарарланмаган далаларга нисбатан 15-20 фоиз (Мирпўлатова ва б.қ., 1981) ёки 20-25 фоизга 
(Пересыпкин ва б.қ., 1996) ошириш тавсия қилинган. Бегона ўтларга қарши кураш. 
Пахтазорларда кенг тарқалган бангидевона, эшакшўра, дағал каноп, семизўт ва баъзи бошқа 
бегона ўтлар Verticillium dahliae билан, ташқи белгилари намоён бўлмасдан, касалланиши 
аниқланган; уларни йўқотиш вилт билан тупроқни зарарланиш даражасини камайтиради (Hake ва 
б.қ., 1996; Garber ва б.қ., 1996). Далани ғўзапоя ва бошқа қолдиқлардан тозалаш. Пахта териб 
олингандан сўнг ғўзапояни илдизи билан суғуриб олиб, даладан ташқарига чиқариш, кўрак 
тозалайдиган машиналардан чиққан қолдиқларни ёқиб юбориш тавсия қилинган (Мирпўлатова ва 
б.қ., 1981; Пересыпкин ва б.қ., 1990). Айни вақтда кўп йиллик тажрибалар кўрсатишича, бу усул 
кучли зарарланган далалар тупроғида микросклероцийлар миқдорини бироз камайтирса ҳам, вилт 
тарқалиши ва ривожланишига ҳамда ҳосил пасайишига қарши самара бермайди; бунинг асосий 
сабаби - ерга тўкилган зарарланган ғўза баргларида поя ва илдизга нисбатан тахминан 2 баравар 
кўп микросклероцийлар ҳосил бўлиши ва натижада тупроқда инфекция даражаси баланд ҳолда 
сақланиши эканлиги аниқланган (Кононова, 1986; Губанов, 1969; Garber ва б.қ., 1996; Бенкен ва 
б.қ., 1974). Кимёвий ва биологик кураш чоралари қаторига уруғлик чигитни дорилаш, тупроқни 
фумигация қилиш, фунгицидларни тупроққа солиш ёки ўсув даврида пуркаш киради. Вилт 
инфекциясидан чигит фунгицидлар билан ниҳол касалликларига қарши дорилаш ёки кислота 
ёрдамида туксизлантириш пайтида тўла тозаланилади. Касалликнинг асосий манбаси - тупроқни 
зарарсизлантириш мақсадида фумигантлар (карбатион, метем, хлорпикрин) ва фунгицидлар 
(ПХНБ, нитрафен, бенлат, тиабендазол, узген, алгин) ва ўсув даврида пуркаш учун фунгицидлар 
(бенлат) синаб кўрилган. Фумигантлар вилтга қарши самара кўрсатган, аммо фитотоксиклиги, ғўза 
бўйини жуда паст қилиб қўйиши ва ҳосилни камайтириши аниқланган (Минтон, 1973). 
Фунгицидлар иссиқхона шароитида яхши натижа кўрсатса ҳам, далада самарасизлиги ёки 
самараси пастлиги, қўлланиш меъёрлари баландлиги (ПХНБ - 50-100 кг/га, беномил, узген - 50-
150 кг/га, нитрафен - 100-200 кг/га) уларни қўллаш иқтисодий томондан мос келмаслигига олиб 
келади (Здрожевская, 1969; Erwin
ва б.қ., 1969; Мирпўлатова б.қ., 1981; Garber ва б.қ., 1996).
Шунинг учун бу усул катта бўлмаган майдонларда, касалликнинг кучли манбаларини йўқотиш 
учун ишлатилиши мумкин (Бенкен ва б.қ., 1974). Ўзбекистонда вилтга қарши ўсув даврида сепиш 
учун КМАХ, биологик кураш мақсадида тупроққа солиш учун эса триходермин (15-20 кг/га) 
дориларига рухсат берилган.