Ishsizlik-global muommo sifatida kelib chiqish sabablari va bartaraf etish usullari

1.1.1-jadval
2022 yilda O’zbekistonda ishsizlikning asosiy sabablari

Yo'q.	Ishsizlik sabablari	Odamlar soni, ming kishi	O'ziga xos tortishish, %
1	Jami ishsizlar	4243	18.5
2	Oldingi ishlarini tark etishdi sababli:	785
	- o'z xohishiga ko'ra ishdan bo'shatish;	1055,0	24.86
	- shartnoma muddati tugashi;	169,0	3.98
	- iste'fo;	174	4.10
	- yashash joyini o'zgartirish;	88	2.07
	- salomatlik holati;	159,0	3.75
	- shaxsiy sharoitlar	392	9.24
	- armiyadan bo'shatish	12	0,28
	- boshqa sabablar	317	7.47

Ishsizlik - kapitalistik ijtimoiy tuzumga xos bo'lgan hodisa, mehnatkashlarning bir qismi ish topa olmay, "ortiqcha" aholiga, zaxira mehnat armiyasiga aylanadi.

1.1.2-jadval. Ishsizlikning oqibatlari

Yo'q.	Salbiy belgi:	Ijobiy xarakter:
1	Mamlakat farovonligining pasayishi	Ish joyining qiymatini oshirish
2	O'z joniga qasd qilish, qotillik, o'limning ko'payishi	Raqobat va mahoratingizni rivojlantirish uchun rag'bat
3	Ishchilarning kasbiy mahoratini yo'qotishi	Mehnatning ahamiyatini oshirish
4	Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid	Mehnat unumdorligini rag'batlantirish
5	Soliq tushumlarining kamayishi	Ishsizlarga yordam berish uchun davlat xarajatlari

Ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida ishsizlik K.Marks tomonidan kashf etilgan kapitalistik jamgʻarmaning umumiy qonuni taʼsirida vujudga keladi va kapitalistik ishlab chiqarishning mahsuli va shartidir.

Karl Marks (1818 - 1883) - nemis olimi, iqtisodchisi va faylasufi, ishsizlik sabablarini kapitalning organik tarkibining o'zgarishida - ishlab chiqarish vositalari yoki o'zgarmas kapitalning o'zgaruvchan kapitalga nisbatida ko'rgan. mehnat narxi.
Marksistlarning ta'kidlashicha, eng katta qo'shimcha qiymatga intilish va raqobat kurashi tadbirkorlarni tirik mehnatni qurollantirishga, ishlab chiqarish vositalarini o'zgaruvchan kapitalga qaraganda tezroq ko'paytirishga majbur qiladi. “Shunday qilib, AQSHda 1869-1919 yillarda sanoat ishchilari soni 4 baravar, ishlab chiqarish 13 barobar, kapital qiymati esa 23 barobar oshdi. O'zgaruvchan kapitalning ayniqsa tez nisbiy kamayishiga ishlab chiqarishdagi ilmiy-texnikaviy inqilob sabab bo'ldi. Bu ko'pincha ishchi kuchiga bo'lgan talabning mutlaq qisqarishiga olib keladi.
Zamonaviy ishsizlik nazariyalari asosan o'tgan asrning boshlarida paydo bo'lgan tushunchalarga asoslanadi. Bularga T.Maltusning aholi nazariyasi kiradi, u mehnatkashlarning ishsizligi va qashshoqligi tabiatning abadiy biologik qonuniyatlari bilan bogʻliqligini isbotlashga urinib, “barcha tirik mavjudotlarga xos boʻlgan doimiy intilishdan iborat boʻlib, ruxsat etilganidan tezroq joylashishga intiladi. ixtiyoridagi oziq-ovqat miqdori bo'yicha." Binobarin, ochlik, epidemiyalar, uo’zbekhlar, shuningdek, mehnatkashlar o‘rtasida nikoh va tug‘ilishning ongli ravishda cheklanishi zarurat va hatto ne’mat hisoblanishi kerak, chunki ular aholini oziq-ovqat miqdoriga moslashtiradi.
Marksizm-leninizm klassiklari maltusizmning reaktsion mohiyatini ochib berdilar, aholining koʻpayishi va uning yashash sharoitlari ishlab chiqarish munosabatlarining tabiati bilan belgilanishi va ishlab chiqarish usuliga bogʻliqligini koʻrsatdi.
O’zbekistondagi zamonaviy ishsizlik - bu bozor munosabatlarini o'rnatish jarayoni sodir bo'lgan mamlakatning o'tish iqtisodiyoti tomonidan yaratilgan o'ziga xos va ma'lum darajada noyob hodisa. Shu bilan birga, ishsizlik hodisasi, qaysi davlat va qaysi tarixiy davr haqida gapirayotganimizdan qat’i nazar, O’zbekiston uchun ham dolzarb bo‘lgan umumiy xususiyat va qonuniyatlarga ega.
Ishsizlikning tabiiy darajasi kontseptsiyasi, ishsizlik turlarini tahlil qilish, uning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari, ishsizlik ko'rsatkichlarini aniqlash, ishsizlik dinamikasiga ta'sir qiluvchi omillarni, shu jumladan ishsizlik va inflyatsiya o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganish.