Ищзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги фарьона политехника институти


Download 0.52 Mb.
bet22/27
Sana19.06.2023
Hajmi0.52 Mb.
#1602707
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27
Bog'liq
iqtisodiy nazariya

ТАЯНЧ ИБОРАЛАР
Давлат, давлат вазифалари, давлатнинг иктисодий сиесати, иктисодиетни тартиблаш воситалари, шакллари, давлатнинг монетар сиесати, ижтимоий (социал) сиесат, ташки иктисодий сиесат, давлатнинг тадбиркорлик фаолияти.
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ
1. Иктиосдиетни тартиблашнинг бозор механизми.
2. Иктисодиетни тартиблашнинг давлат механизми. Давлатнинг иктисодий вазифалари.
3. Бозор иктисодиетини давлат томонидан тартиблаш усуллари.

    1. . Узбекистон Респубилкасининг бозор иктисодиетига утиш шароитида давлатнинг бош ислохотчи эканлиги.

5. Бозор иытисодиётининг мазмуни ва асосий белгилари нималардан иборат?
6. Классик ва хозирги замон бозор иытисодиётининг умумий томонларини ва фарыларини тушунтириб беринг.

  1. Бозор иытисодиётининг афзалликлари ва камчиликлари нималардан иборат?

  2. Бозор тушунчасининг таoрифини беринг ва унинг асосий вазифаларини кщрсатинг.

  3. Бозорни туркумлашда ыандай мезонлар асос ыилиб олинади? Уларни санаб кщрсатинг.

  4. Етуклик даражасига ыараб бозорнинг ыандай турлари ажратилади?

МАВЗУ: АХОЛИ ДАРОМАДЛАРИ ВА ТУРМУШ ДАРАЖАСИ

РЕЖА


1. Таксимот иш хаки ва даромадлар хакида тушунча.
2. Даромадларнинг табакаланиши - бозор иктисодиети конуни эканлиги.
3. Ахолининг турмуш даражаси ва унинг курсаткичлари.
4. Узбекистонда социал сиесатнинг узига хослиги ва асосий йуналишлари.
АДАБИЕТЛАР
1. И.А. Каримов. Узбекистон XXIacp бусагасида. Т. 1999 и.
2. М.Расулов. Бозор иктисоидети асослари. Т. 1999 и.
3. К.Умаров ва б. Иктисодиет назарияси.Т. 1998 и.
4. А.Улмасов. Иктисодиет асослари. Т. 1997 и.
5. А.Улмасов, М. Шарифхужаев. Иктисодиет назарияси. Т. 1995

Бозор иктисодиетининг мухим принципи иктисодий танлов булиб унга кура энг тадбиркор, энг ишбилармон, яхши ишлаб чикарувчи ва яхши хизмат курсатувчи ракобатга келиб чикади. Иктисодий танловни узи иш натижасига караб, олинган даромадларнинг турлича булишини белгилайди. Тоталитар иктисодий тизимида танлов булмаганлигидан даромад бир текисда таксимланиб кишиларнинг иктисодий жихатидан бараварлаштиришга интилиш етакчи уринда туради, бой булиш таъкикланади, даромадлар маълум микдор билан чекланади. Натижада яшириш тарзда гайриконуний йул билан даромад топишга интилиш пайдо булади. Ишлаб чикаришни устирувчи кучли рахбар ва воситалар йуклигидан тукинчилик хосил булмайди, истеъмол неъматларнинг халкни тула - тукис таъминлаш учун етишмай колади, натижада неъматлар бир текисда таксимлаб хаммани чекланган микдорда тирикчилик воситалари билан таъминлаб турилади. Бунинг окибатида даромадларнинг табакаланиши унчалик билинмайди. Энг юкори ва энг паст даромад уртасида тафовутни давлат назорат этиб туради, унинг катталашиб кетишга йул куйилмайди. Бунга эришиш учун таксимот мъерини давлат бир марказдан туриб белгилайди.Натижада хужалик субъектларини даромад даражасини белгиловчи иштироки минималлаштирилади. Корхона, хужалик ва ташкилотлар доирасида хам даромад белгилаш давлат урнатган меъердан чикиб кетмаЙди ва буларнинг барчаси ижтимоий адолат деб эълон килинади. Кишиларнинг минемал даражада лекин бир текисда таъминланиб туриши уларни иктисодий фаолликка, бинобарин, даромад топишга ундамайди, катта даромадли булиш, бойлик орттиришга хам хавас хам, рагбат хам бузилади. Бозор иктисодиетига эса таксимот муносабати тенгликни эмас балки тенгсизхликни келтириб чикаради ва бу иктисодиет усишига катта стимул беради.


Бозор иктисодиети шароитида даромадлар тенгсизликнинг асосий сабаблари куйидагилардан иборат булади:
• кишиларнинг интеллектуал, жисмоний, эстетик кобилиятларини турлилиги;
• билим ва касб тайергарликдаги фаркланиш;
• кишиларнинг купрок даромад олиш максадида бир неча жойларда уриндошлик асосида ишлаш. Интенсив ва кийин шароитларда огир мехнат килиш хохиши ва таваккалчилик килишга тайерлиги;
• мулкка эгалик килишдаги фарк даромадлардаги фаркни келтириб чикаради.
• Кишиларни бозордаги мавкеиларидаги фарклар, уларни бахони ошира бошлашга мойилликлари;
• Омад, алокалар, бахтсизлик ва дискриминация;
Даромадлардаги тенглик, самарадорликни сусайишга олиб келади. Тенгсизлик эса мехнатга рагбатни тугдиради ва самарадорликни усишига олиб келади. Даромадлардаги тенгсизликни юмшатиш учун давлат иктисодий ночор ахоли катламларига социал ердам курсатади.
Ахоли турмуш даражаси жихатидан табакаланишининг аниклаш максадида тирикчилик минимуми аникланади.Тирикчилик минимуми истеъмол саватига асосан белгиланади. Истеъмол саватини аниклаш учун унга кирадиган энг зарур озик-овкат ва ноозик-овкат махсулотлар ва хизматлар гурухи белгиланади ва уларни жон бошига истеъмол меъери аникланади. Истеъмол саватини ташкил килган энг зарур истеъмол махсулотлари ва хизматлар меъери микдорининг жорий бозор бахоларига купайтмасининг Йигиндиси тирикчилик минимумини ташкил этади.
Ахоли жон бошига хисоблагандаги даромадлар тирикчилик минимумидан паст булса ундай кишилар камбагал дейилади. Бу фарк канчалик манфий булса камабгаллик даражаси шунчалик чукур булади. Жон бошига даромадлар тирикчилик минимумидан юкори булса бундай кишилар урта хол ва бой кишилар гурухига киради.
Ахоли турмуш даражаси - мамлакатнинг иктисодий тараккиет даражасига мое келувчи хает шароитларини Йигиндиси, жамисидир. Унинг асосий курсаткичлари куйидагилардан иборатдир;
• ахолининг даромадлилик даражаси;
• инсоннинг камолот индекси ;
• турмуш сифати;
• турмуш сифати индекси.
Ахоли даромадлилик даражаси ялпи миллий махсулотни ахоли жон бошига нисбати билан изохланади.
Ахолининг турмуш сифатини индекси куйидаги курсаткичи билан курсатилади;
согликни саклаш ахволи;
• билим даражаси;
• уртача умр куриши еши;
• ахолининг тулов кобилияти яъни ахолининг канча махсулотлар, шу жумладан озик-овкат махсулотлари, хамда хизматлар харид кила олиши.
• Ахолининг иш билан бандлиги;
• сиесий хаетда иштирок эта олиши.
Узбекистон Республикасида амалга оширилаетган ислохотларни асосий максади инсон учун хос булган хает ва фаолият шароитларини яратишдан иборатдир. Ахолини ижтимоий химоялашда кучли социал сиесатни утказиш бозор иктисодиетига утишнинг мухим тамойилларидан биридир.
Утиш даврининг дастлабки боскичида ахолини барча катламларини ижтимоий химоялаш йули тутилди. Бу даврда иш хаки пенсия, стипендия ва турли нафакалар мунтазам оширилиб борилди. Товон туловлари шунингдек имтиезлар ва турли дотациялар шаклида билвосита туловлар амалга оширилди. Шу билан бирга бир вактда кушимча социал имтиезлар комплекси амал килди.
Ички истеъмол бозорини химоя килиш чекланган микдордаги камеб товарлар билан ахолини таъминлаш чора-тадбирлари ахолини ишончли химоя килишга имкон берди.
Ахолининг ижтимоий жихатдан ночор кисми булган нафакахурлар, ногиронлар, куп болалилар кам таъминланган оилаларни, ишсизларни, укиетган ешларни шунингдек социал соха ходимларини, социал химоялаш ва куллаб кувватлашга катта эътибор берилмокда. Янгилианган социал сиесат ахолининг барча катламларини эмас, балки ижтимоий ердамга мухтож кисминигина, манзилнинг химоя килишга каратилган. Бу ердам оилага йуналтирилади ва миллиЙ анъаналаримизга уз узини бошкариш органи булган махалла оркали берилади.
Бозор иктисодиетига утишнинг янги боскичида социал секторининг шу жумладан таълим, согликни саклаш, социал таъминот сохаларини ислох килиш мухим ахамият касб этмокда.
Социал сиесатни мухим йуналишларидан бири иш билан бандликни тартибга солиш сиесатидир. Янги иш жойларини вужудга келтириш, ахолини уз-узини иш билан банд килишини рагбатлантириш ишлари олиб борилади. Ишсизликни камайтириш ва иш билан таъминлаш кишиларни янги хунар мутахассисликка укитиш малакасини оширишга каратилган чораларни хам талаб килади. Бунинг учун эса йирик микесидаги кадрларни кайта укитиш тизими ривожлантирилади.
Ижтимоий химоялашдаги яна бир мухим масала ахолини бозор бахосини тез усиши - инфляция таъсиридан химоя этиш билан богликдир. Бунда вакти - вакти билан маош, стипендия, нафакалар микдорини бироз ошириш масалани хал килмаЙди.Шунинг учун индексация усулини куллаш юз берадиган огирликни бироз енгиллаштиради. Ушбу индекслар туфайли даромад нарх-наво даражасига мувофик равишда узгартирилади. Окибатда кутарилаетган бахолар келтирилаетган зарарни асосий кисми копланади.
Ахолини ижтимоий-химоя килишида миллий хусусиятларини кадриятларини жахон ижобий тажрибаларини хисобга оладиган механизм шакллантирилиши лозимдир.



Download 0.52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling