Islom dini tarixi va falsafasi reja

Ash’ariY. Ash’ariya islomdagi ahl as-sunna va-l-jamoa doirasidagi ikki yirik e’tiqodiy maktabning biridir.

• Ash’ariY. Ash’ariya islomdagi ahl as-sunna va-l-jamoa doirasidagi ikki yirik e’tiqodiy maktabning biridir.
• Uning asoschisi basralik Abu-l-Hasan Ali ibn Ismoil al-Ash’ariydir. U birinchilardan bо‘lib kalom bilan islom aqidalarini uyg‘unlashtirishga harakat qilgan.
• Ash’ariylarning asosiy tayanadigan manbalari Qur’oni karim, sunna va kalom ilmi qoidalaridir.
• Tasavvuf (sufizm ta’limoti) va tariqatlari
• Tasavvuf islomdagi diniy falsafiy oqim bо‘lib, VIII asrlarda arab mamlakatlarida paydo bо‘lgan. Tasavvufning asosiy moshiyati: inson va uning xudoga munosabatidir. Xudo vasliga etishishning 4- bosqichi bо‘lib, ular shariat, tariqat, ma’rifat va haqiqat bosqichlaridir.
• Tasavvufni shakllantirish va rivojlantirishda о‘rta asr allomalari Ahmad Yassaviy (vaf 1660, Najmiddin Kubro (1145-1221), Aziziddin Nasafiy (12 asr boshlarida yashagan), Bahouddin Naqshband (1318-1389), Xoja Axrorlarning (1404-1490) xizmatlari beqiyos bо‘ldi.

Sо‘fiylar ana shu bosqichlarni bosib о‘tib shaqiqatga ya’ni Xudo vasliga etishishni targ’ib qiladi.

• Sо‘fiylar ana shu bosqichlarni bosib о‘tib shaqiqatga ya’ni Xudo vasliga etishishni targ’ib qiladi.
• Tasavvufning nazariy va amaliy tomonlari mavjud bо‘lib, Xudo vasliga botiniy yо‘l bilan, ishroq orqali amalga oshiriladi.
• Bu ta’limotni qonun qoidalarini о‘sha davrda an’anaviy tus olgan pir va murid orqali amalga oshiriladi. YA’ni ustoz shogirdiga bu yо‘lning qonun qoidalarini о‘rgatadi.
• IX asr boshlariga kelib tasavvufning nazariy asoslari ishlab chiqildi, sо‘fiylarning amaliy, ruhiy-psixologik mashqlari, о‘z-о‘zini tarbiyalash va chiniqtirish tabdir-usullari shakllandi.
• «Tariqat» sо‘zining ma’nosi yо‘l demak.
• YA’ni ilohiy ma’rifatni egallashga bel bog‘lagan kishining ruhiy-axloqiy kamolot yо‘li.
• Tariqatni tasavvufning amaliy qismi deb ta’riflaydilar.
• «Ma’rifat» sо‘zi arabcha «arafa» – bilmoq sо‘zidan yasalgan. Tariqatning hosilasi va bevosita davomidir.
• Sо‘fiylar nazarida ma’rifat fikrdan oldin ketadigan va shubhaga zarracha asos qoldirmaydigan ilmdir. Ma’rifat ilmi botiniy ilm deb ham yuritilgan. Chunki tasavvuf ahli dunyoviy va diniy ilmlarni birga qо‘shib, «zohiriy ilmlar» deb ataganlar.