Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti elektr energetikasi fakulteti

Maxsus shakldagi yassi elektrodlar. 
Bir jinsli maydonda razryadlanishni o‘rganish uchun yassi kondensatorning ekvipotensial 
maydoni bo‘yicha joylashgan chegaralangan o‘lchamli elektrodlar qo‘llaniladi. Bu ko‘rinishdagi 
elektrodlarning chetlaridagi maydon kuchlanganligi uning markazidagi maydon kuchlanganligiga 
nisbatan kichik bo‘ladi. 

---

12 
Elektrodlarning minimal o‘lchamini ta’minlash uchun, ular orasidagi masofaning olingan 
maksimal qiymatida, elektrodlar markazida, ya’ni bir jinsli maydonda razryad kechyapti deb olib, 
chegaraviy ekvipotensial sirt tanlanadi. Bu holda elektrodlar diametri D elektrodlar orasidagi 
olingan masofaning maksimal qiymatidan taxminan to‘rt marta katta bo‘ladi. Elektrodlar 
orasidagi masofa 
4
S
D

bo‘lsa, razryad elektrodlarning markazida bir jinsli maydonda kechadi. 
4
S
D

bo‘lganda esa razryadlanish diskning chetlariga o‘tadi. 
«Shar-shar» ko‘rinishdagi elektrodlar. 
Ikkala shar uchqun oralig‘i kuchsiz bir jinsli bo‘lmagan maydonga misol bo‘ladi va bir jinsli 
bo‘lmaslik darajasi sharlar orasidagi masofaning sharlar diametriga nisbati oshishi bilan o‘sib 
boradi. Sharlar oralig‘i jahon amaliyotida tan olingan o‘zgaruvchan, o‘zgarmas va impuls 
kuchlanishlarni o‘lchashga mo‘ljallangan asbob hisoblanadi. Sharli razryadlagichni o‘lchash 
uchqun oralig‘i ko‘rinishida tanlash uning quyidagi xossalari bilan aniqlangan: 
a) sharli oraliqning volt sekund xarakteristikasi (vsx) katta intervalda gorizontal chiziq 
ko‘rinishida bo‘lganligidan, oraliq-ning razryadlanish kuchlanishi oraliqqa qo‘yilgan kuchlanish-
ning shakliga va uning ta’sir etishiga bog‘liq emas. 
b) kuchsiz bir jinsli bo‘lmagan maydonli oraliqlardan, sharli oraliqni bajarish eng oson hisobla-
nadi. 
«Shar-shar» elektrodli oraliqning razryadlanish kuchlanishi sharlar diametriga D, ular orasidagi 
masofaga va sharlarning ulanishiga (simmetrik–agar ikkala shar ham kuchlanishga qo‘yilgan 
bo‘lsa, nosimmetrik–agar sharlardan biri zaminlangan bo‘lsa) bog‘liq. Bu laboratoriya ishida biz 
nosimmetrik sxema-dan foydalanamiz. Sharlar orasidagi masofaga bog‘liq ravishda, ular 
orasidagi maydon bir jinsli yoki bir jinsli bo‘lmagan maydon bo‘lishi mumkin. Sharlar orasidagi 
masofa S

D bo‘lsa, maydon bir jinsliga yaqin. Mustaqil razryad oraliqning yuqori o‘rtacha gradi-
entida boshlanib, uchqunli razryad ko‘rinishida rivojlanadi. 
Agar S>2D bo‘lsa, oraliqdagi maydon bir jinsli emas. Agar elektrodlar orasidagi oraliq (S) uning 
kritik qiymatidan (S
kr
) katta bo‘lganda uchqunli razryaddan oldin tojlanish bo‘ladi, ammo el-
ektrodlar orasidagi masofani o‘zgartirishning ba’zi hollarida teshilish kuchlanishining noturg‘un 
qiymatlarini olamiz. Sharlar orasidagi masofa bilan razryadlanish kuchlanishi orasidagi 
bog‘lanish birinchi laboratoriyagi 2.b-rasmda keltirilgan. Laboratoriyadan olingan natijalarni 
tahlil qilish natijasida quyidagi empirik formula tavsiya qilinadi. 















8
)
1
r
S
(
r
S
25
.
0
r
S
)
r
54
.
0
1
(
r
2
.
27
U
2
0
Bu ifodada yerning ta’siri e’tiborga olinmagan.