Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

4 – AMALIY MASHG‘ULOT 
Qidirish ishlari olib borish uchun maydonlarni ajratish, qidirish usullarini 
tanlab olish 
Ishning maqsadi: Qidirish ishlarini olib borishda yirik masshtabli 
xaritalardan maydonlarni ajratish va bunda qidirish usullarini tanlab olish. 
Nazariy qism: Geologiya qidiruv ishlari ma‟lum bir hududda olib 
borilayotganda dastlab bosqichlar tanlab olinadi, so„ngra, ish loyihasi ishlab 
chiqilayotgan hududning mavjud geologik xaritasi o„rganiladi, ammo ishlar 
loyihalashtirilgan hududning geologik xaritalari mavjud bo„lmasa qidirish ishlari 
geologik xaritalashdan boshlanadi. 
Xozirgi vaqtda O„zbekiston Respublikasining barcha hududlari uchun yirik 
masshtabli geologik xaritalar ishlab chiqilgan. Shu sababli qidirish ishlari 
loyihalashtirilgan obyektlarning yoki uchastkalarning xaritalari mavjud xaritardan 
olinadi va masshtablari o„zgartiriladi. 
Foydali qazilma konlarini qidirish bir nacha bosqichli jarayon bo„lib, ularni 
turli tamoyillar bo„yicha tasniflanadi. Masalan qidirish ishlari olib borilishining 
turli sharoitlari va tamoyiliga asosan ikkiga ajratish mumkin. 
1. 
Tanlangan 
nuqtalardan 
kuzatish 
ishlari 
(metod 
viborochnix 
nablyudeniy). Bunda dastlab obyektning barcha e‟tiborga molik nuqtalari 
marshrutlar yoki dala kuzatish ishlari asosida sinchkovlik bilan o„rganiladi va 
ilmiy tahlil qilinadi. O„rganishlar natijasida alohida nuqtalardan olingan axborotlar 
yig„indisi obyekt haqidagi umumiy va to„liq ma‟lumotni bermasligi mumkin. Shu 
sababli barcha nuqtalardan olingan ma‟lumotlarni umumlashtirish faqat analogiya 
tamoyiliga tayanib, ketma-ket yaqinlashtirish va ilgarilama-tanlov asosida 
detallashtirish tamoyillariga amal qilgan holda mumkindir. 
2. Masofadan turib kuzatish ishlari (metod distansionniy). Bunda tanlangan 
obyekt ma‟lum belgilangan masofalardan turib o„rganiladi, yani fazodan. Bunday 
kuzatishlarda asosan har xil usullarda olingan foto tasvirlar tahlil qilinadi. Bu ishlar 
optik va radiodiapazonlarning turli qismlarida bajariladi. Eng ko„p ishlatiladigan 
diapazonlar: ko„zga ko„rinadigan, infraqizil va radioto„lqinlardir. Olib borilgan 
ishlar natijasida obyektlarning asosiy geologik-strukturaviy xususiyatlari 
aniqlaniladi. Ammo ish hududida mavjud tog„ jinslarining mineralogik tarkibini 
o„rganish imkoniyati mavjud emas. 
Qidirishning bosh maqsadi - foydali qazilma konlarini qidirib topish. Bu 
maqsadni muvaffaqiyatli, rejali va ilmiy asoslangan holda bajarish uchun quyidagi 
vazifalarni amalga oshirish zarur: 
1. FQKlarining joylanishini belgilovchi qonuniyatlar (faktorlar) mezonlarni 
bilish; 
2. Turli sharoitlardagi konlarning qidirish belgilarini o„rganish; 
3. Samarali qidirish usullarining kompleksini ishlab chiqish va ularni tabiiy 
sharoit va qidirish belgilariga qarab ishlatish sharoitlarini aniqlab olish; 
4. Qidirish ishlarining natijalari bo„yicha konning sanoat uchun ahamiyatiga 
baho berish va sanoat uchun yaroqsiz obyektlarni o„z vaqtida «brakovka» qilish. 

---

- 
27
- 
Foydali qazilma konlarini qidirish o„z navbatida 5 ta usulga bo„linadi. Ular: 
- Geologik xaritalash usuli; 
- Mexanik tarqalish oreollari va oqimlarini o„rganish asosida qidirish usullari 
(Mineralogik qidirish usullari); 
- Geokimyoviy usul; 
- Geofizik usul; 
- Aerokosmogeologik usul.