Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

 
Geokimyoviy qidirish usullari 
Bu usul tub tog„ jinslarni va bo„shoq yotqiziqlarni, o„simlik ko„llarini, suv va 
gazlarni namunalash yo„li bilan geokimyoviy anomaliyasini aniqlashga asoslan-
gan. Ikkilamchi oreol sochilmalar bo„yicha qidirish ishlarini olib borish nihoyatda 
katta ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda litogeokimyoviy, gidrogeokimyoviy, 
atmogekimyoviy biogiokimyoviy qidirsh ishlari keng qo„llanilmoqda. 
a) Litogeokimyo usuli. Bu usul tub tog„ jinsi turlaridan, bo„shoq yotqiziqlardan 
muntazam ravshda namuna olishga va ularda tarqalgan mikroelementlarni 
aniqlashga asoslangan. 
Namunalashni to„rtta guruhga bo„lish mumkin. 
1) ikkilamchi yoyilish oreolini aniqlash maqsadida delyuvial va elyuvial 
yotqiziqlarni, tuproqlarni namunalash; 
2) mexanik va toshqin oqimining yoyilish elementini aniqlash uchun daryo va 
jarliklardagi allyuvial va prolyuvial yotqiziqlarini namunalash; 
3) elementlarning chuqurlikdagi yoyilish oreolini aniqlash uchun qoplama 
yotqiziqlarni namunalash; 

---

- 
30
- 
4) birlamchi va ikkilamchi oreol sochilmalarini aniqlash uchun har xil darajada 
nuragan tub jinslarni namunalash; 
Litokimyoviy qidirish jarayonida o„rganilayotgan maydonlardan ma‟lum oraliq 
bo„yicha namuna olinadi. 
Namunalash oraliqlarining zichligi qidirish masshtabiga mos keladi. Qidirish 
ishlarining natijalariga qarab har xil jadvallar, kesimlar, kimyoviy elementlarning 
tarqalish geokimyoviy xaritasi tuziladi. 
b) Gidrogeokimyoviy usuli. Bu usul yer osti va yer usti suvlarining kimyoviy 
tarkibini o„rganishga asoslangan. 
Bu suvlar ma‟dan uyumlari joylashgan joylarga tushib, ulardagi 
mikroelementlarni yuvadi. Gidrokimyoviy usul sulfidli konlarni qidirishda keng 
qo„llaniladi. Chunki sulfid ma‟danlarining oksidlanishi natijasida yengil eruvchan 
sulfat birikmasi paydo bo„ladi. Bu usul radioaktiv ma‟danlarni qidirishda ham 
keng qo„llaniladi. 
Namunalar suv manbalaridan, quduqlardan, burg„ilash quduqlaridan, 
hovuzlardan olinadi. Namunalash turining zichligi qidirish ish masshtabiga to„g„ri 
keladi. Namuna hajmi 1 litrni tashkil qiladi. 
Bu namunalar kimyo-spektral yo„l bilan tahlil qilinadi. 
Gidrokimyo usuli simob, oltin, uran, kumush, mis, molibden konlarini 
qidirishda keng qo„llaniladi. Masalan, ma‟dansiz joylardagi grunt suvlardagi 
misning miqdori 10 g/l teng bo„ladi. Ayrim hollarda mis konlarini yuvib 
chiqayotgan suvda mis miqdori 1000 martaba ortib ketishi mumkin. Bu usul orqali 
50-100 m. qalinlikdagi tuproq, qum, shag„al qatlami tagida yashirinib yotgan 
konlarni aniqlash mumkin. 
Gidrokimyoviy qidirish ishlari natijalari bo„yicha gidrokimyo xaritalari 
tuziladi va miqdori yuqori bo„lgan elementlar maydonlari aniqlanadi va 
chegaralanadi. 
d) Atmogekimyoviy usuli. Bu usul orqali yer qobig„idagi yashirin ma‟dan 
konlarini va u bilan bog„liq holda yer yuziga chiqayotgan gazlar-karbonat angidriti, 
geliy, radon, simob bug„larining atmosfera va tuproq havosidagi miqdorini 
aniqlash mumkin. Undan tashqari bu usul neft va ko„mir konlarini qidirishda 
qo„llaniladi. 
e) Biogeokimyoviy usuli. Bu usul ma‟lum bir foydali qazilma ma‟danlari 
borligi taxmin qilingan maydonlarda o„simlik ildizlarida tarqalgan kimyo 
elementlarning tarqalishini o„rganishga asoslangan. Bunshg uchun o„simliklarning 
har xil qismi yoqiladi va olingan kullar kimyo va spektral yo„l bilan tahlil qilinadi, 
Agar sizni qiziqtirgan elementlarning o„rtacha miqdori klark miqdoridan ancha 
yuqori bo„lsa, bu yerda tub foydali qazilma ma‟danlari borligidan darak beradi. 
Keyin qilingan tahlillar natijalariga asoslanib mikdori yuqori bo„lgan 
elementlarning anomaliya maydonlari ajratiladi.