Исроилжон пўлатов, Ҳикматхон аҳмедова

 Mavzuni yakunlash. – O‟quvchilar, bugun sizlar bilan “Atamalar va 
kasb-hunar so„zlarining ma‟noviy-vazifaviy xususiyatlari” mavzusida 
suhbatlashdik.
Demak, “atama” so„zini “termin” tushunchasi ma‟nosida qo„llaganimizda, 
narsa-predmetlar, voqea-hodisalarning nomi sifatida emas, balki aniq bir, 
ilmiy tushunchani ifodalaydigan va ma‟lum bir sohasiga tegishli bo„lgan 
birliklarni anglashimiz lozim.
Shu ma‟noda kasb-hunarga oid so„zlar atamalardan farqlanadi.
O‟quvchilar 
bilimini 
baholash. 
Faol 
ishtirok 
etgan 
talabalar 
rag„batlantiriladi.
Yuqorida berilgan “Nutq madaniyati” fanini o„qitish uslublarini kasb-
hunar kollejlari va akademik litsey o„qituvchilariga tavsiya etish mumkin.
Ushbu darslarni tashkil etish davomida o„qituvchi o„ta talabchan, 
talabalarning ruhiy holatini sezuvchi va ularning diqqatini o„ziga qarata 
oladigan shaxs bo„lmog„i kerak.
“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”ning talabalaridan biri o‟quvchilarni 
fikrlashga, mulohaza yuritishga, ijodga o„rgatish ekan, biz mutaxassislar 
yangi pedagogik texnologiyalar, innovatsion metodlar orqali darslarimizni

---

55 
tashkillashtirib, bugungi kun talabalari asosida dars o„tishga tayyor 
bo„lmog„imiz shart. Zero, yurtboshimiz aytganlaridek: “Kelajakda 
O„zbekiston yuksak darajada taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki 
bilimdon, ma‟naviy jihat-dan yetuk farzandlari bilan ham jahonni qoyil 
qilishi lozim”.
****** 
 
X mashg„ulot. O„ZBEK TILI TA‟LIMIDAGI INNOVATSION 
METODLAR 
 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni ro„yobga chiqarishning 2-bosqichi 
ta‟lim mazmuniga yangi pedagogik texnologiyalarni keng qamrovda olib 
kirish vazifasini qo„ymokda. Bu esa barcha pedagog-lar zimmasiga 
mas‟uliyatli vazifalarni yuklaydi. Respublikamiz olimlari ilmiy, asoslangan 
hamda O„zbekistonning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan ta‟lim 
texnologiyalarini yaratish va ularni ta‟lim-tarbiya amaliyotida qo„llashga 
intilmokdalar. Pedagogikaga bag„ishlangan adabiyotlarda «Pedagogik 
texnologiya», 
«Yangi pedagogik texnologiya», «Ilg„or pedagogik 
texnologiya» 
kabi 
tushunchalar 
keng 
qo„llanilmokda va turlicha 
izohlanmokda. 
Bular orasida YuNESKO tomonidan berilgan kuyidagi ta‟rif e‟tiborga 
loyiqdir: «Pedagogik texnologiya bu butun o„qitish va bilimlarni 
samaradorlashtirish vazifasini qo„yuvchi texnik hamda shaxs resurslari va 
ularning o„zaro aloqasini hisobga olib yaratish, qo„llash va belgilashning 
tizimli metodidir. 
Texnologiya so„zi yunoncha bo„lib, texno – mahorat, san‟at; logos – 
ta‟limot ma‟nolarini bildiradi. Bu so„z sanoatda yoki qishloq xo„jaligida 
tayyor mahsulot olish uchun ishlab chiqarish jarayonida qo„llanadigan usul 

---

56 
va metodlar yig„indisini bildiradi. Ta‟lim jarayoniga nisbatan esa bu 
tushuncha o„qish va o„qitishning o„zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini 
ajratish, ta‟lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun 
bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularni ketma-ketligi va bosqichma-
bosqichligini ta‟minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amal-larni talab 
darajasida bajarishni anglatadi. Boshqacha aytganda, ta‟lim texnologiyasi 
tushunchasi ta‟lim berish san‟ati, ta‟lim be-rish mahorati ma‟nolarini 
ifodalaydi. Yangi pedagogik texnologiya deyilganda, ta‟lim berish san‟atini 
ishga solib, uni samarali tashkil etish, uni jahon andozalari darajasiga 
ko„tarish tushuni- ladi. 
Pedagogik texnologiya atamasi ta‟lim jarayoniga yangicha, o„ziga xos 
belgi va xususiyatlarga ega bo„lgan tizimli yondashuvga asoslanadi. Bu 
ta‟lim jarayoniga innovatsion yondashuv demakdir. Yangi ta‟limni tashkil 
etishda jahon pedagogikasi amaliyotida qo„llaniladigan ilg„or metod va 
usullar, texnika vositalari, o„qitishning shakllarini tarbiya jarayoniga har bir 
o„quvchi shaxsi, ruhiy o„ziga xosligi, intelektuall imkoniyatlari, milliy va 
ijtimoiy xususiyatlarini inobatga olgan holda olib kirish demakdir. 
Yangi pedagogik texnologiya o„quvchiga ta‟lim jarayonining sub‟ekti, 
ya‟ni faol ishtirokchisi, o„qituvchiga esa shu jarayonning tashkilotchisi, 
boshqaruvchisi sifatida qarashni taqozo etadi. 
Yangi pedagogik texnologiya bo„yicha o„qitishda quyidagilar ta‟limning 
asosiy parametrlari hisoblanadi: 
1. Butun o„quv vaziyati boshqaruv ob‟ekti sanaladi. 
2. Ta‟limni boshqarish maqsadli bo„lib, o„quvchining mohiyatli, ma‟naviy 
va ruhiy kuchlarini rivojlantirishni ko„zda tutadi. 
3. Ta‟lim jarayoni demokratik, rag„batlantiruvchi uslubda bajariladi. 

---

57 
4. Ta‟lim jarayonining zaruriy sharti o„quvchining shaxsiy tashabbusini 
qo„llab-quvvatlash, o„qituvchi shaxsining ochiqligi, ularning hamkorligi 
o„zaro ishonchli munosabatlarni yuzaga keltirishdir. 
Pedagogik texnologiya o„ziga xos tamoyillarga ega bo„lib, bular 
quyidagilardir: 
1. Muayyan dars, mavzu, qism, o„quv predmetidan kutilgan asosiy 
maqsadni shakllantirib olish. 
2. Umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni yoki o„quv predmetini 
modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va modullar ichida 
hal qilinishi lozim bo„lgan masalalar tizimini
aniqlab olish. 
3. Modul ichida yechiladigan masalalarning har biri bo„yicha test 
savollarini tuzib chiqish. 
4. Maksadlarga yetish usullari tanlanib, ularni ishlatadigan aniq joylarni 
belgilab olish. 
5. Dars kismlari orasidagi zaruriy bog„liqliklarga va fanlararo aloqalarga 
alohida e‟tibor qaratish. 
Yangi pedagogik texnologiyalarga bag„ishlangan adabiyotlar va 
maqolalarda bir qator o„qitish usullari haqida so„z yuritilmoqda. Bu usullar 
innovatsion metodlar sifatida taqdim etilmoqda. Shulardan ona tili darslarida 
ko„llanishi mumkin bo„lgan ayrim metodlar xususida so„z yuritamiz. 
1. Modulli ta‟lim texnologiyasi. Bu o„quvchilarda darslik, ilmiy ommabop 
va qo„shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlash ko„nikmalari, ijodiy va 
mustaqil fikrlashni rivojlantirish maqsadida o„tkaziladi. Modulli ta‟lim 
texnologiyasining o„ziga xos jihati o„rganilaetgan mavzu bo„yicha 
talabalarning mustaqil va ijodiy ishlashiga imkon beradigan modulli dastur 
tuzishdir. 

---

58 
2. Hamkorliqda o„kitish texnologiyasi. Uning asosiy g„oyasi o„quv 
topshiriqlarini birgalikda bajarish emas, balki talabalarni hamkorlikda 
o„qishga o„rgatish, ular o„rtasida hamkorlik, o„zaro yordam va fikr 
almashinuvini vujudga keltirish. 
3. Muammoli ta‟lim texnologiyasi. Muammoli vaziyat yaratish, savollar 
qo„yish, masalalar va topshiriqlarni taklif qilish, muammoli vaziyatni 
yechishga qaratilgan muhokamani uyushtirish va xulosalarning to„g„riligini 
tasdiqlashdir. 
4. Interfaol metod texnologiyasi. O‟quvchilarning ijodkorligiga tayanish, 
darsda erkin bahs-munozara sharoitini tug„dirish. Bu-ning uchun sinf kichik 
guruhlarga bo„linadi va dars davomida shu guruhlar bilan ishlanadi. 
5. Didaktik o„yinlar texnologiyasi. Dars jarayonida turli didaktik 
o„yinlarni qo„llash va ular orqali darsda jonlanish, faol harakat va qizikish 
uyg„otish. 
6. Sinov darslari. O‟quvchilarning ma‟lum bilim va ko„nikmalarini sinash 
maqsadida o„tkaziladigan darslar bo„lib, ular test topshiriqlari yoki nazorat 
varaqlari orqali o„tkazadi. 
Xulosa qilib aytganda, yangi pedagogik texnologiyalarni ta‟lim jarayoniga 
olib kirish davr talabidir. Bu ish esa o„qituvchiga bog„liq. O„qituvchi ijodkor 
bo„lishi, yangi pedagogik texnologiyalarning xilma-xil shakllarini, usullarini 
yaratib, ularni ta‟lim jarayonida qo„llab borishi lozim. 
O„yinlar vositasida talabalarga yangi bilimlar berish, ko„nikma hosil 
qilish, kichik guruh a‟zolarining ijodiy qobiliyatlarini rag„batlantirish 
mumkin. O„yinlarni darsning kirish yoki yakunlovchi qismida o„tkazish 
mumkin. O„yinlarni maqsadiga ko„ra 7 turga ajratish mumkin: 
1. Guruh bo„lib ishlash uchun sog„lom muhit tashkil etishga qaratilgan 
o„yinlar: 
– guruh a‟zolarining o„zaro tanishishlariga yordam beradi; 

---

59 
– guruh bo„lib ishlash ishtiyoqini tug„diradi; 
– guruh a‟zolarining o„zini erkin his etishlarini ta‟minlaydi, charchoqni 
tarqatadi. 
2. Umumiy kiziqishlarni aniqlashga yo„naltirilgan o„yinlar: 
– guruh a‟zolarining ichki munosabatlarini tezda tiklashga yordam beradi
(umumiy qiziqishlar, orzularni aniqlash orqali); 
– guruhga yangi qo„shilgan a‟zolarning (talabalarning) yangi 
sharoitga moslashishlariga yordam beradi. 
3. Guruhning birligini qo„llab-quvvatlovchi o„yinlar: 
– o„zaro munosabat me‟yorlarini o„rnatishga yordam beradi; 
– guruhning birligini, jipsligini mustahkamlashga yo„naltirilgan bo„ladi. 
4. O„zaro bog„lovchi o„yinlar: 
– bir mavzudan ikkinchi mavzuga yengillik bilan, tabiiy o„tishni 
ta‟minlaydi; 
– turli tushunchalarni o„zaro bog„lash uchun xizmat qiladi;
– yangi mavzuni o„rganishni yakunlash bosqichini faollashtiradi. 
5. Rag„batlantiruvchi o„yinlar: 
– guruh bo„lib ishlashga rag„batlantiradi; 
– murakkab mavzularni muhokama qilishga yordam beradi; 
– dars davomida "nafasni rostlab", ishni davom ettirishga yordam beradi. 
6. Ijodkorlikni rag„batlantiruvchi o„yinlar: 
– dunyoga boshqacha ko„z bilan qarash, ta‟limda innovatsion metodlarni 
qo„llashga yordam beradi; 
– o„yin qatnashchilari o„zlarining yangi qirralarini kashf etadilar, 
yangilikni qabul qilish ko„nikmasini hosil qiladilar. 
7. Yakunlovchi o„yinlar: 
– katta mavzularni o„rganishni yakunlash, egallangan bilim va 
ko„nikmalarni mustahkamlashga yordam beradi; 

---

60 
– ta‟limning innovatsion metodlarini baholash va unga munosabat
bildirishga o„rgatadi. 
Ta‟lim jarayonida qo„llangan har bir o„yin yakunida o„qituvchining 
sharhiga vaqt ajratiladi. Bunda u yoki bu o„yin guruh a‟zolari tomonidan 
qanday qabul qilingani, guruhda qanday g„oyalar tug„dirganini sharhlashga 
e‟tibor beriladi.