Isxakov S. A. Musulmon huquqi: IIV oliy ta’lim muassasalari uchun darslik / S. A. Isxakov, A. R. Raxmanov
Download 4.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Musulmon huquqi. Isxakov S.A., Raxmanov A.R. Darslik . – Toshkent ...
Muvaqqat kafolatda kafil faqat kafolat muddati davomidagina
mas’ul bo‘ladi. Masalan, bu kundan bir oygacha kafilman desa, kafil faqat o‘sha bir oy davomida mas’ul bo‘lib, u oy o‘tgandan keyin kafillikdan qutuladi. Kafillik tuzilgandan so‘ng, kafil o‘z kafilligidan kecha olmaydi. Lekin shartli va muddatli kafolatda qarz qarzdorning (qarz so‘raganning) zimmasiga (majburiyatiga) o‘tishidan muqaddam, kafil o‘z kafolatidan voz kecha oladi. Tortib olingan yoki vaqtincha foydalanib turishga berilgan (oriyatga) molning qaytarib berilishiga kafil bo‘lgan odam molni egasiga berishda yo‘l kira haqini tortib olgandan va oriyatga olgandan (foydalangan shaxsdan) undiradi. Kafillikdan ozod bo‘lish. Qarz asl yoki kafil tarafidan makful lahga to‘lanar ekan, kafil kafolatdan ozod bo‘ladi (qutuladi). Makful lah: « Kafilni kafolatdan soqit qildim yoki kafil tarafda mening haqim yo‘q», – desa, kafil qutulgan bo‘ladi. Kafilning ozod bo‘lishi aslning ozod bo‘lishini taqozo etmaydi. Aslning ozod bo‘lishi (qarzdan, talab va da’vodan) kafilning ozod bo‘lishini ta’minlaydi. Kafil makful bihni ma’muriy organlar orqali makful lahga topshirar ekan, makful lah qabul etsin yo qabul etmasin, kafil (bergan) kafilligidan ozod bo‘ladi. Lekin birorta tayinlangan shaharda topshirish shart qilingan bo‘lsa, boshqa yerda qarzni topshirish bilan kafolatdan qutulolmaydi. Hokimning huzurida topshirish shart qilinib kafil bo‘lganda, ko‘chada (yo‘lda) topshirish bilan kafillikdan chiqolmaydi, lekin mirshab huzurida topshirsa, ozod bo‘ladi. Talab etuvchining talabi asosida makful bihni topshirish bilan kafil kafolatdan ozod bo‘ladi. Ammo talab etuvchi talab etmasdan burun (qarzni) topshirsa, «Kafolatning taqozosi bo‘yicha (kafolatimni ado etib) topshirdim (berdim)», demagunicha (kafillikdan) ozod bo‘lolmaydi. «Falon kunga» (qarzni, kafolat obyektini) topshirishga kafil bo‘lgan odam o‘sha kundan avval u narsani topshirsa va makful lah uni olmasa, bunday kafil kafillikdan ozod bo‘lmaydi. Makful bih vafot etganda, kafil kafolatdan chiqqani kabi kafilning kafili bor bo‘lsa, u ham ozod bo‘ladi. Shuningdek, kafil olamdan o‘tsa, o‘z kafolatidan qutulgani kabi kafili bo‘lsa, u ham kafillikdan chiqadi. Ammo makful lahning vafoti bilan kafil kafolatdan ozod bo‘lmaydi, endi uning vorisi talabgor bo‘ladi. Zar kafillikdan ozod bo‘lish. Qarz egasi vafot etsa va qarzdor uning birdan-bir merosxo‘ri bo‘lsa, kafil o‘z kafolatidan ozod bo‘ladi. Agar qarz egasining boshqa vorisi ham bo‘lsa, kafil faqat qarzdorning ulushidan ozod bo‘lib, o‘zga vorisning ulushidan ozod bo‘la olmaydi. Kafil yoki asl 120 qarzning biror qismi to‘g‘risida qarz egasi bilan kelishganlarida, agar ikkovi yoki aslning ozod etilishi shart etilgan yoki hech bir shart qo‘yilmagan bo‘lsa, ikkovi ham ozod bo‘ladi. Agar yolg‘iz kafilning ozod bo‘lishi shart etilgan bo‘lsa, faqat kafil ozod bo‘lib, talab qiluvchi esa ixtiyorli bo‘ladi: istasa barcha qarzni asldan va istasa kelishuv badalini (to‘lovini) kafildan, qolganini asldan oladi. Kafil makful lahni (qarz egasini) birovning ustiga havola etganda (o‘tkazganda), buni makful lah va muhal alayh (qarzni zimmasiga olgan) ham qabul etsa, u holda kafil va makful anh ozod bo‘ladi. Zar kafil vafot etganda, mol makful bihning merosidan talab qilinadi. Tovarning puliga kafil bo‘lganda bay’ (savdo) buzilsa yoki tovarning haqli egasi chiqib, olib qo‘ysa yoki aybi uchun qaytarib yuborilsa, kafil kafillikdan ozod bo‘ladi. Garov. Islom qonunshunosligida shartnoma bo‘yicha bajariladigan majburiyatlarni amalga oshirishda garov ijobiy omillardan biri hisoblanadi. Garov biror qiymatga ega bo‘lgan moddiy ashyoni haq evaziga ushlab turishdir. Musulmon huquqida payg‘ambarimizning sunnatlari va ulamolar ijmosi garovning huquqiy asosi hisoblanadi. Muhaddislardan imom Buxoriy, Nasoiy, ibn Mojja rivoyatlariga ko‘ra, Muhammad (s.a.v.) o‘z sovutlarini bir yahudiyga garovga qoldirib, undan oilalari uchun arpa olganlar. Islom fiqhida garov deb, qarzning evaziga biror buyumni ishonch tariqasida qoldirish tushuniladi. Arab tilida garovni rahn, garov qo‘yuvchini rohin, garovga olib qoluvchini murtahin, garov obyekti esa marhun deb ataladi. Musulmon huquqida garov bilan bog‘liq munosabatlar quyidagicha tartibga solinadi: 1) garov shartnomasi uchun har ikki tomonning o‘zaro roziliklari talab etiladi va o‘zaro ishonch asosida bo‘lganligi uchun og‘zaki holda tuziladi (garovga beruvchi va uni oluvchi o‘rtasida qabul vositasida garov ahdi tuziladi. Biroq (mol) qo‘ldan qo‘lga o‘tmaguncha, mukammal tarzda kuchga kirmaydi. Garovning taklif va qabuli: garov beruvchi: «Bu narsani qarzim muqobiliga senga garovga berdim», – deb yoki shunday ma’nodagi boshqa bir gapni aytib va garovga oluvchi: «Roziman», – degan ma’nodagi roziligidan dalolat beruvchi bir gapni aytishidir. Bunda «garov» so‘zi aytilishi shart emas); 2) har ikki tomonning muomalaga layoqatliligi; 3) garov qo‘yuvchida garovga berayotgan buyum ustidan haqiqatan egalik huquqining mavjudligi. Imom Abu Hanifaning fikriga ko‘ra, shirkatdagi buyum faqat alohida ajratilib qo‘yilgan holdagina rohin 121 tomonidan garovga qo‘yilishi mumkin. Imom Shofi’iy esa shirkatdagi buyumni alohida ajratmasdan turib ham, shirkatda bo‘lgan, bo‘linmas buyumlarni ham garovga qo‘yish mumkin, deb hisoblangan; 4) taslim – garovga topshirish, iqboz – garov predmetining murtahinning qo‘liga o‘tishi sharti. Imom Shofi’iy: «Murtahinning men garovni qabul qildim, deyishining o‘zi kifoya, istasa, garovni qarzdorning o‘zida qoldiradi», – degan fikrni bildirgan; 5) garovga biror ashyoni qoldirish qarzdorni qarzdan ozod qilmaydi, balki garov predmeti uning qarzini to‘lashi uchun vosita bo‘lib, qarzdorga doimo o‘z qarzini uzish majburiyatini eslatib turadi; 6) kelishilgan muddat o‘tgunga qadar qarzdor garov predmetini qarzini to‘lash maqsadida sotish huquqiga ega. Muddat o‘tgandan so‘ng, qarzdor turli vaj-bahonalar bilan qarzini to‘lamasdan yursa, hokimning buyrug‘i bilan garov predmeti (yoki obyekti) sotilib, murtahinga bergan qarzi barobaridagi miqdor to‘lanadi; 7) garov predmeti (yoki obyekti)ni qarzdorning ruxsatisiz hech kim tasarruf qila olmaydi. Garov obyektidan foydalanib turish borasida ulamolar ikki xil fikr bildirganlar. Ahmad ibn Hanbal, Abu Lays Samarqandiy, Hasan Basriy, Abu Is’hoq va boshqalar payg‘ambar (s.a.v.)ning: « Hayvon garovga qo‘yilgan ekan, uning yem-hashagi murtahinning zimmasida bo‘lib, yem-hashagi barobarida sutidan foydalanishi mumkin», – degan hadisidan kelib chiqib, garov obyektidan foydalanish mumkinligini ta’kidlaganlar. Abu Hanifa, Molik, Shofi’iy kabi ulamolar murtahinning garov obyektidan foydalanishga haqi yo‘q, garov obyektidan keladigan barcha foyda qarzdorga taalluqli, degan fikrni bildirganlar; 8) belgilangan muddat tugagach, agar tomonlar o‘zaro kelishsalar, muddatni yana uzaytirishlari mumkin; 9) garovga beriladigan narsa (garov obyekti) sotishga yaraydigan, shuningdek ahdlashuv vaqtida mavjud hamda qiymatga ega, olib berish (topib berish) mumkin bo‘lgan narsa bo‘lishi kerak. Garovning evaziga beriladigan narsa to‘lovli (mazmun) mol bo‘lishi shart; 10) garov molini oluvchi shaxs uni o‘zi yoki oilasi, sherigi yoki xizmatchisi kabi ishongan odamning huzurida saqlashi mumkin. Joy ijarasi, qorovul va farrosh haqi kabi garov molining muhofazasi uchun ketadigan xarajatlar garovni olgan shaxs tomonidan to‘lanadi. Garov hayvon bo‘lsa, yemi va cho‘ponining haqi, agar ko‘chmas mulk bo‘lsa, ta’miri va sug‘orilishi, tozalash kabi uning saqlanishi uchun sarflanadigan sarfu xarajatlar garov beruvchining zimmasida bo‘ladi. Garov beruvchi va 122 oluvchidan biri boshqasiga taalluqli bo‘lgan xarajatlarni o‘zicha to‘lab yuborsa, bu ehson, deb qaraladi va uni keyin talab qilib ololmaydi. Download 4.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling