Isxakov S. A. Musulmon huquqi: IIV oliy ta’lim muassasalari uchun darslik / S. A. Isxakov, A. R. Raxmanov
Download 4.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Musulmon huquqi. Isxakov S.A., Raxmanov A.R. Darslik . – Toshkent ...
qasam, munaqida qasam, lag‘v qasamga bo‘lganlar.
G‘umus qasam – o‘tgan bir ish yuzasidan yolg‘onni qasd qilib ichilgan qasamdir. Musulmon huquqida bunday qasamni ichgan shaxs gunohkor hisoblanadi. Bu haqda Abu Umoma ibn Hubbon Muhammad (s.a.v.)dan: «Kimki yolg‘ondan qasam ichsa, Alloh uni do‘zaxga kirgizadi», – degan hadisni rivoyat qilgan. Musulmon huquqi bo‘yicha bunday qasam sohibiga kafforat yo‘q, balki tavba va istig‘for lozimdir. Imom Shofi’iy: «Bunday kimsaga ham kafforat vojib bo‘ladi, chunki kafforat Allohning ismiga hurmatsizlik tufayli sodir bo‘lgan gunohni o‘rtadan ko‘tarish uchun mashru’ qilingan. G‘umus qasam sohibi Allohning ismini aytib ichgan yolg‘on qasami bilan ushbu kafforatga mustahiq bo‘ldi, bu go‘yo munaqida qasamga o‘xshaydi»,– degan. Bunga javoban Hanafiy mazhabining ulamolari: «G‘umus qasam ayni kabira gunohning o‘zidir, kafforat esa niyat sharti bilan ro‘za tutishlik ila ado qilinadigan ibodatdir. Kabira gunohga esa hech evaz, badal yo‘qdir. Munaqida esa boshqa narsa bo‘lib, bu qasam asli muboh sanaladi. Kishi bu qasam bilan gunoh sodir etmaydi, balki uni buzishi bilan jarima lozim bo‘ladi. Shuning o‘zi ham munaqida qasamning g‘umusdan katta farqi borligini isbotlab turibdi», – deganlar. Munaqida qasami haqida aniqroq qilib aytganda, bu bir kimsaning kelajakda bir ishni albatta qilaman (yoki qilmayman), deb qasam ichishidir. Qachonki u ushbu qasamini buzsa, unga kafforat vojib bo‘ladi. Lag‘v qasami haqida qonunshunoslar: «Bu bir kishi o‘tgan ish haqida o‘z gumonicha fikrlab, «Allohga qasamki, bu shundoq, Allohga qasamki, bu shunaqa», deb aytsa-yu, lekin haqiqat u aytgandan o‘zgacha bo‘lib chiqsa, bu lag‘v (behuda) qasam, deyiladi. Ya’ni bir qasamki, «bu Zayd», desa, haqiqatda esa bu Amr bo‘lib chiqsa yoki «Allohga qasamki, mana bu tim qora», desa, haqiqatda esa u jigarrang bo‘lib chiqsa, ushbu qasam ichuvchining tiliga bu qasam kalimalari odat bo‘lib qolganligi e’tibori hamda boshqa maqsadni idora qilmaganligi e’tibori bilan, unga hech qanday jarima ham («Baqara» surasining 225-oyat), gunoh ham yozilmaydi», – deganlar. Musulmon huquqshunoslarining fikriga ko‘ra, qasam borasida qasddan aytgan ham, majburlangan holda qasam ichgan ham, esdan chiqqan holda qasam ichgan kishi ham barobardir. Ya’ni ushbu holatlarning barchasida ham kafforat vojib bo‘ladi. Faqihlar ushbu fikrlariga dalil sifatida Muhammad (s.a.v.)ning: «Uch narsaning hazili 127 ham, jiddiysi ham jiddiy qabul qilinadi: taloq, nikoh, qasam», – degan ta’kidini keltirganlar. Qasam hisoblanadigan so‘zlar – Allohning ismlari, ya’ni Rahmon, Rahim hamda xalq orasida ma’lum bo‘lgan sifatlari («Allohning izzati bilan», deb) bilan aytilgan so‘zlardir. Bu iboralar xalq orasida odatda qasam ichishda qo‘llaniladigan so‘zlar bo‘lgani bois, qasam ichuvchilar uni aytish bilan o‘z so‘zining to‘g‘ri va e’tiborli ekanligini ta’kidlamoqchi bo‘ladi. Ammo «Allohning ilmi bilan», «Allohning g‘azabi yoki rahmati bilan», deb ichilgan qasam qasam o‘rniga o‘tmaydi. Chunki bunday iboralar bilan qasam ichish urf bo‘lmagan hamda gohida g‘azab deganda, uqubat, azob va rahmat deganda, yomg‘ir nazarda tutilishi tufaylidir. Qasam bobida e’tibor beriladigan asosiy shart – kimsaning qasam bo‘la oladigan so‘zlar bilan qasam ichishidir. Kimki Allohdan o‘zganing ismi bilan qasam ichsa, garchi nabiy yoxud Ka’ba nomi bilan qasam ichsa ham, qasami o‘timsiz va e’tiborsizdir. Chunki Muhammad (s.a.v.) bu haqda: «Kimki qasam ichmoqchi bo‘lsa, Allohning nomi ila qasam ichsin yoki hech qasam ichmasin»,– deganlar (imom Muslim). Qur’on nomi bilan qasam ichish ham shu kabidir, chunki Qur’on nomi bilan qasam ichish ham odat emas. Burhoniddin Marg‘inoniy: «Agar kimki payg‘ambarlar va Qur’on nomi bilan qasam», desa, bu qasamga o‘tmaydi, ammo «Men payg‘ambardan ham, Qur’ondan ham kechdim», desa, bu qasamga o‘tadi va sohibi kofir bo‘ladi», – deydi. Qasam lafzlari faqat insonlar iboralarida joriy bo‘lmay, balki Qur’on, sunna matnlarida ham mavjud. Ta’kidlash kerakki, qasam lafzlari arab tili grammatikasida yaxshiroq, tushunarliroq ifodalangan. Arab tilida qasamning ma’nosi harflar bilan ham ifodalanadi, ya’ni «vallohi»da, «vov» «billahi»da «bo», «tallahi»da «to» harflari Qur’oni karimda qasamni ifodalovchi harflar hisoblanadi va bu qoida keng xalq ommasiga tanish. Arablar ba’zida ushbu harflarni ochiq talaffuz qilmay, qasamni aytib qo‘yaveradilar. Masalan, «Allohga qasamki, men bu ishni qilmayman» deyiladi, ya’ni «Allohga qasamki», degan so‘zni ifodalovchi birgina «vov» harfi tushirib qoldirilgan holat bayon qilindi, bu yerda bu harflarni xazf qilish (qisqartirish) arablarning odatidir. Download 4.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling