Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

Reyting —■bu ukuv ishining miqdoriy xarakgeristikasi disobla- nib, ukuvchilar barcha faoliyat turlarini ballarda (koidaga kura, 100 gacha) integral badolashdan iborat. Aslida ukuvchilarning kumulyativ in- deksi (reytingi)ga asoslangan, bugun ta’lim jarayoni davomida urna- tilgan tizim tavsiya etiladi. Ukuvchi reytingi ksymat darajalarining nazorat nuk^alaridagi badolar yigindisi bilan anikdanadi:

bunda: t.p. — topshirik;ning murakkabligi koeffitsientlari;

/ — joriy nazorat;
j — chegara (oral iq) nazorat;
a. — joriy nazorat badosi;
b . — oraliq nazorat badosi;
k — joriy nazoratning nazorat nuqtalari soni;
/ — oraliq nazoratning nazorat nuqtalari soni;
S — kushimcha individual topshirikdar bajarilganligi uchun kuyilgan badolar soni.
Nazorat nuktasi — bu ukuvchilar uzlashtirgan bilimlarni kursa-
tishi, malaka tavsifiga mos keluvchi kunikmalarni namoyish kdli- shi kerak bo‘lgan ukuv mashguloti. Kdysi mashgulot uzlashtirilgan
bilim va kunikmalar chegarasi bulishi lozimligini ukituvchi x,al
K.ILIShI lozim.
Xar bir modul (ukuv materialining mantiliy tugallangan qis- mi)dagi nazorat nuktalari soni aniklanganidan sung eng yukori va eng kuyi reyting anikdanadi. Kridaga kura, eng kuyi ball — 70, eng yukori ball — 100 (70 %li minimum mezoni UzR UMKXD mar- kazi yuriknomasiga mos keladi). Ta’lim oluvchi, masalan, semestr davomida jamlangan reytingi buyicha, sinov yoki imtidondan ozod kilinishi yoki TMda qabul kilingan yagona pedagogik talablarga bog‘liq xolda, boshka imtiyozlarga ega bulishi mumkin (G. Ya. Alimo­ va, B. G. Ananev, A. Anastazi, K. Angelovski). Mazkur tadkikot doi- rasida tajriba-sinov utkazilayotgan kasb-xunar kollejida ayrim predmetlar buyicha reyting tizimi ishlab chikilgan.
Ishlab chikarish ta’limida esa, ta’lim sifatiga kup darajali yondashuv. tizimi yaratilgan. Ushbu tizimga TM bitiruvchilarining kasbiy madorat va kunikmalarini, shaxsiy sifatlari shakllangan­ ligi darajasini yorituvchi malaka tavsifi talablari asos kilib olingan (N. I. M akienko, V. I. Mixeev, N. Pinina, JI. Rodzevich,
P. X. Shakurov, N. V. Shestakov, Yu. A. Fomina).
Ushbu sifatni tekshirish — ta’limdagi mudim bugin, ukuv jarayo­ nini takomillashtirishning zaruriy sharti. Bilim va kunikmalar- ni muntazam tekshirish ukuvchilarda ukdshga mas’uliyat bilan yonda- shish tuygusini tarbiyalaydi, urganilgan material uzlashtirilgani dakidagi ma’lumotning ishonchliligini oshiradi, ta’lim muassasa- sida ukuv jarayonini boshkarish imkoniyatlarini kengaytiradi.
Ta’lim jarayoni natijalari ob’ektiv, ishonchli va valid anik- lanishiga yordam beradigan pedagogik diagnostika metodlaridan biri BKMlarni test usulida badolash disoblanadi (N. N. Bulыnskiy va boshkalar).
BKMlarni test usulida badolash ukuv materialining uzlashti- rilishi dakida uz vaktida axborot beradi damda ukituvchi tomoni- dan ta’lim faoliyatini tuzatib borish, makbullashtirish va tako­ millashtirish uchun kullaniladi. Shaxe rivojlanishi darajasini dar bir alox;ida boskichda badolash ukituvchiga u yoki bu ukuv gurudi imkoniyatlarini aniklashga yordam beradi. Dare utishning kaysi metodi dastur materialini uzlashtirishni osonlashtirishi shunga boklik- Ukituvchilar ushbu test natijalaridan ayrim ta’lim oluv- chilarga ularning layokatlari bilan boglik dolda beriladigan in­ dividual yukni aniklash uchun foydalanadilar.
Utkazilgan tadkikotlar ukuvchilar BKM larini nazorat kilish­ ning an’anaviy metodlarini tuldiruvchi test topshiriklarini tat- bik etish maksadga muvofikligi va samaraliligini kursatdi (N. N. Bulinskiy, V. P. Simonov, N. V. Shestakov).
Test nazorat topshirikdari sifatida kullaniladigan didaktik xolatlar taxlili kuyidagilarni kursatdi:

• 
  test bajarilishi jarayonida ^iyoslash, takdoslash kabi fikr- lash operatsiyalari mudim urin egallaydi;
  
• 
  test kullanilganda ukuv materialini uzlashtirishning ele- mentlar buyicha darajasi, xar bir ukuvchining umumukuv va kasbiy layoqatlarini rivojlantirishdagi muammo va kamchiliklarni aniq- lash imkoniyati tutiladi;
  
• 
  test topshirik^lari ukitishning yuksak ukuv imkoniyatlariga ega;
  
• 
  murakkablik darajasi turlicha bo‘lgan topshirikdardan test tuzish sinalayotganlarni tayyorgarlik darajasi buyicha tabakdiash- tirish imkonini beradi;
  
• 
  test natijalari uqiguvchiga uz faoliyatini muntazam tuzatib borish imkonini beradi, pedagogik faoliyatni jadallashtirishda kumaklashadi.
  

!\ L Ta’lim sifatini nazorat qilish tizimi tugri tashkil etilma- sa, ta’lim samarali bulmaydi, chunki, u ukuvchilarning fikrlash k;obiliyatini faollashtiradi, ta’lim-tarbiya jarayonini maksadga yunaltiradi, boiщaruvchan k^iladi, nafak.at nazorat kilish, balki ta’lim berish vazifasini x;am bajaradi.
Pedagogik amaliyotda ta’lim sifatini nazorat kdpishning xil- ma-xil usul (met&d) va turlari ma’lum. Ularning xar biri uziga xos ijobiy va salbiy tomonlarga ega, shuning uchun amaliyotda nazo- ratning turli usul va metodlari kushib olib boriladi. Oldindan utkaziladigan, yordamchi, joriy, oraliq, yakuniy nazorat turlari fa- rkdanadi. Amaliyotda joriy va yakuniy nazorat bopщalaridan kuproq kullaniladi. Yakuniy nazorat doimo sinov va imtixon kurinishida buladi (G. Ya. Alimova, B. G. Ananev, A. Anastazi, K. Angelovski, N. N. Bulinskiy, V. P. Simonov, N.Trnavskiy, N. V. Shestakov). Ta’lim jarayoni ma’ruza-seminar shaklida tashkil kdlinganida yor­ damchi nazorat joriy kilinib, bu jarayonda asosan, birinchi dara­ jada uzlashtirish turiga kiruvchi test topshirikdaridan foydala- niladi.
Sunggi paytlarda, ukuvchilarning bilimi sifati ulchovining amaldagi barcha tizimlarini sakdagan xolda, test nazorat xamda olin­ gan bilim testiga pedagogik testlar turlaridan biri sifatida kup e’tibor k;aratilmokda.
g J Ta’lim sifatini baxolashning kuyidagi metodlari keng kulla- nilmokda: kuzatish, ogzaki surov, yozma tekshirish, didaktik test­ lar, amaliy ish, nazorat ishi xamda test sinovi va bopщalar (V. P. Bespalko, N. Vitke, Yu. M. Gryaznov, M. S. Kolesniq N. Ya. Po­ tapov, P. X. Shakurov).